Toen rond 1970 de eerste pioniers op het gebied van de wijnbouw in Nederland om zich heen keken op zoek naar aan te planten druivenrassen, viel hun blik vrij logisch op druiven uit Duitsland, Luxemburg en Noord-Frankrijk. Vanuit Luxemburg kwam het advies om onder andere auxerrois aan te planten, lid van de pinot-familie. En ook later, in 2001, toen de familie Van de Velde in het Zeeuwse Dreischor aan wijnbouw begon, kwam datzelfde advies uit Luxemburg. Het is dan ook geen toeval dat een van de aangeplante klassieke druivenrassen in onze zuidelijke provincies auxerrois is. Bij het grote publiek is de druif echter tamelijk onbekend.
Auxerrois staat vooral aangeplant in Luxemburg, in de Elzas, in Lotharingen (Côtes de Toul) en in Duitsland. In dat laatste land tref je onder andere in Baden bekende producenten die werken met deze druif. Elzas-Lotharingen is bovendien het waarschijnlijke oorsprongsgebied, waar de druif ooit ontstond als spontane kruising tussen een pinot en gouais blanc. Die laatste ouder verklaart de naam waaronder auxerrois in Baden wel bekend staat: Kleiner Heunisch. Heunisch was de naam die in de middeleeuwen gegeven werd aan druiven van mindere kwaliteit, met als belangrijkste vertegenwoordiger gouais blanc. Daartegenover stonden ‘Franse’ druiven. Auxerrois verwijst verder niet naar het stadje Auxerre; de auteurs van het standaardwerk Wine Grapes (Robinson, Harding en Vouillamoz) geven als meest waarschijnlijke herkomst van de naam een verwijzing naar Auxois, een oude naam voor de Elzas (Alsace).
Auxerrois Tafel
Zelf ben ik een groot liefhebber van Auxerrois van de Apostelhoeve, reden waarom ik met veel plezier dit jaar deel nam aan de Auxerrois Tafel, georganiseerd door de Belgische wijnschrijver Stefaan Soenen. De opzet van deze Tafel was hetzelfde als in vorige jaren de Pinot Noir-, Pinot Gris- en Riesling Tafels: een aantal Nederlandse en Belgische wijnboeren brengt wijnen mee van het gekozen druivenras. Daarnaast zetten uitgenodigde wijnschrijvers en -bloggers wijnen van hetzelfde druivenras van producenten van naam uit het buitenland. Dit alles om te ervaren hoe de Laaglandse wijnen, in dit geval dus Auxerrois, zich verhouden tot de buitenlandse. Kunnen we verschillen en overeenkomsten ontdekken? Zijn de Nederlandse en Belgische wijnen druifspecifiek? Is er terroir te herkennen? Wat zijn de kwaliteiten en zwakheden?
Beperkte aanplant
Ondanks COVID-19 ging de bijeenkomst door, op 19 juli jl. in de Wijngaardshof op de Wijngaardsberg in Ulestraten. Gastheer was Jules Nijst van Domein De Wijngaardsberg, buurman van de historische vierkantshoeve Wijngaardshof. Op de Wijngaardsberg staat al sinds de oprichting in 2002 auxerrois. De overige aanwezige wijnmakers waren uit Nederland Math Bollen van Hoeve Nekum, Johan van de Velde van De Kleine Schorre, Robin Hulst van de Apostelhoeve en Harry Vorselen van Wijngoed Thorn. Uit België waren aanwezig Jeanette van der Steen van Château Bon Baron, Johan Jacobs van Wijndomein Thilesna en Michel Dehem van Wijnhoeve d’Hellekapelle. Naar alle waarschijnlijkheid hadden we hiermee ook de meeste wijngaardeniers bijeen die serieus iets met auxerrois doen in beide landen. Van de diverse andere wijnboeren die met auxerrois werken en niet in persoon aanwezig waren, had Stefaan Soenen enige flessen verzorgd. Sommige producenten bleven onvertegenwoordigd: zo ken ik voor Nederland nog Sint Catharinadal in Oosterhout met een aanzienlijke aanplant auxerrois. Marc Mulders, verantwoordelijk voor de wijngaarden van de zusters van Sint Catharinadal, meldde me later dat het bij hen om 2 ha. auxerrois gaat. Vooralsnog gaat de auxerrois daar echter alleen in de witte blend en zijn de stokken nog heel erg jong.
Het totaal aantal hectare aangeplante auxerrois per land vaststellen bleek een lastige puzzel. Al tellend kwamen we voor Nederland op zo’n 10 ha., voor België op 3. Later bleek dat toch weer anders te liggen: Simon Crone van de Vereniging van Nederlandse Wijnproducenten gaf me als schatting voor Nederland 25 hectare. Voor België bleken de officiële cijfers over 2019 26,5 hectare te zijn. Wat ook precies de cijfers zijn: veel aangeplant staat de druif dus niet, al kun je voor Nederland zeggen dat als 25 hectare klopt, het dan zo’n 10% van de totale aanplant is. Dat is dan weer wel bijzonder…
Wat stond er op de tafel?
En dan nu de wijnen. We proefden telkens 2 of 3 wijnen naast elkaar, blind. Iedere wijn werd in een karaf overgegoten, zodat we zelfs de kenmerkende Elzasser flessen niet konden herkennen. Na een wijn of 6 bespraken we geproefde glazen en werden de makers en jaartallen onthuld. De lijst van geproefde wijnen, in volgorde van verschijnen:
- Auxerrois 2018, Reyngaard, Heuvelland, België
- Auxerrois 2019, d’Hellekappelle, Heuvelland, België
- Auxerrois 2018, Lelièvre, Côtes de Toul, Frankrijk
- Auxerrois 2018, Thilesna, Maasvallei, België
- Chardonnay Auxerrois 2018, Gloire de Duras, België
- Auxerrois 2019, Thilesna, Maasvallei, België
- Auxerrois 2017, Saint Martin, Côteaux de Remich Grand Premier Cru, Luxemburg
- Schouwen-Druiveland Auxerrois , Kleine Schorre 2019, Zeeland, Nederland
- Schouwen-Druiveland Auxerrois, Kleine Schorre 2018, Zeeland, Nederland, in magnum
- Composition Pinot 2019, Bon Baron, Côtes de Sambres et Meuse, België, blend met pinot blanc en pinot gris
- Auxerrois 2018, Knab, Baden, Duitsland
- Auxerrois 2017, Bon Baron, Côtes de Sambres et Meuse, België
- Auxerrois 2013, Salamander, Limburg, Nederland
- Auxerrois 2011, Bon Baron, Côtes de Sambres et Meuse, België
- Auxerrois 2014, Lelièvre, Côtes de Toul, Frankrijk
- Auxerrois 2006, Bon Baron, Côtes de Sambres et Meuse, België
- Auxerrois 2018, Wijngaardsberg. Mergelland, Nederland
- Pinot Blanc Auxerrois 2018, Albert Mann, Alsace, Frankrijk
- Auxerrois 2016, Wijngaardsberg, Limburg, Nederland
- “H” Auxerrois Vieilles Vignes, Josmeyer, Alsace [Hengst], Frankrijk
- Auxerrois 2018, Hoeve Nekum, Mergelland, Nederland
- Auxerrois 2018, Overst Voerendaal, Limburg, Nederland
- Auxerrois 2019, Hoeve Nekum, Mergelland, Nederland
- “De Nos Rochers” Grand Premier Cru Auxerrois 2018, Saint Martin, Luxemburg
- Auxerrois 2014, Wijngaardsberg, Limburg, Nederland
- Pinot Blanc 2016, Kluisberg, Hageland, België
- Auxerrois 2019, Thorn, Maasvallei, Nederland
- Auxerrois 2018, Fromberg, Limburg, Nederland
- Auxerrois 2018, Thorn, Maasvallei, Nederland
- Pinot Blanc-Auxerrois 2019, Pietershof, Voerstreek, België
- Auxerrois 2019, Apostelhoeve, Mergelland, Nederland
- Auxerrois 2017, Bernard Huber, Baden, Duitsland
- Auxerrois 2018, Apostelhoeve, Mergelland, Nederland
- Auxerrois 2018, Oud Conynsbergh, België, opgevoed op klassiek houten vaten
- Atalanta, d’Hellekappelle (vatmonster), Heuvelland, België, blend met chardonnay, op eiken vaten
- Oud Conynsbergh 2018, België
Slechts 8 internationale wijnen stonden er dit keer op onze tafel, naast 14 Belgische en 13 Nederlandse; dat er vrij weinig internationale Auxerrois op de tafel stond, had ook te maken met het feit dat auxerrois heel regelmatig in blends verdwijnt. Daarover straks meer. Verder kunnen we hieruit voorzichtig concluderen dat het druivenras auxerrois voor Nederland en België misschien wel belangrijker is dan voor andere landen. Wat ik uit deze reeks te proeven wijnen wilde halen, was vooral een karakteristiek van Auxerrois, en natuurlijk inzicht in hoe de Laaglandse wijnen zich verhouden tot de internationale. Ik vat mijn bevindingen samen in een aantal observaties.
Zuren
Hoewel Auxerrois bekend staat als een neutrale wijn met weinig zuren, bleek dat lang niet altijd op te gaan. Slechts bij de Côtes de Toul-wijnen noteerde ik dat ze weinig zuur hadden. Vaker waren de zuren gemiddeld, soms zelfs hoog (ook afhankelijk van het jaar). Verder vind ik ‘neutraal’ te vaag om Auxerrois te omschrijven. We haalden er wel degelijk allerhande aroma’s en smaken uit. Wat wel klopt is dat Auxerrois niet heel uitgesproken is. Verwacht geen blockbusters, maar lichte wijnen met tussen de 11 en 13% alcohol. Vele kunnen een asperge-gerecht begeleiden, andere drink je zo, op het terras, puur of bij een lichte salade.
Botanicals
In diverse wijnen rook iets iets wat ik voor mezelf omschreven heb als ‘botanicals’: de mix van lichte specerijen, kruiden en andere groene elementen die ook gin kenmerkt. Anderen noemden het ‘groen’ of ‘grassig’. De eerste wijn waar ik iets van die botanicals duidelijk aanwezig vond, was De Kleine Schorre 2019, waarin bovendien peer, wit steenfruit en bloemen was te herkennen. Harry Vorselen van Wijngoed Thorn omschreef vooral die peer en bloemen als typisch Auxerrois, vooral als de druiven fenolisch rijp zijn. Afgelopen zondag kon ik die Zeeuwse Auxerrois nogmaals proeven, nu op domein in Dreischor. En zonder dat ik hem iets van mijn bevindingen had verteld, gaf echtgenoot Nico eenzelfde omschrijving van Auxerrois: hooi, gras, peer…
Restzoet
Naarmate de dag vorderde en we meer wijnen hadden geproefd, bleek een verschil tussen de Belgische en Nederlandse wijnen: in Nederland wordt vaker gewerkt met een klein restzoetje, in België zijn de wijnen droger en is er soms ook iets van mineraliteit te bespeuren. Daarin komen die Belgische wijnen, zoals die van d’Hellekapelle, overeen met de wijnen van de Côtes de Toul. Aan de andere kant: ook de Auxerrois 2018 van Thilesna had een restzoetje. Deze wijn van Johan Jacobs sloot mijns inziens meer aan bij de Nederlandse stijl dan bij de overige Belgische wijnen; hij behoorde tot mijn favorieten. Op mijn vraag waarom Jacobs, die pas enige jaren geleden als wijnproducent is begonnen, auxerrois heeft aanplant, was zijn antwoord: “We wilden een wijn voor bij de asperges maken, daar zijn we dol op!”
Persoonlijk vond ik vooral die wijnen waarin dat restzoetje goed gebalanceerd was met de zuren de aantrekkelijkste. Ook de wijn van Knab uit Baden had dit zoetje en het was aanwezig in een aantal Elzasser wijnen. De meningen onder de aanwezigen waren verdeeld: zo vond Stefaan Soenen dat het restzoet de terroirexpressie wegneemt, maar Harry Vorselen dat het juist de typiciteit van de druif ondersteunt. Ook Cees van Casteren MW, aanwezig om Auxerrois beter in zijn smaakpapillen te prenten, zag de waarde van het restzoetje in: het maakt de Auxerrois voller en sappiger. In diverse Auxerrois-wijnen is verder een licht bittertje in de afdronk te herkennen, meestal met een indruk van grapefruit. Ook dat bittertje beviel mij uitstekend.
Jong drinken
Oudere wijnen waren er ook, zoals de Côtes de Toul 2014, de Salamander 2013, de Wijngaardsberg 2014 en de Bon Baron 2006 en 2011. Hoewel daar wijnen bij zaten die interessant waren om te proeven, en zelf nog drinkplezier gaven, zoals de Wijngaardsberg 2014, constateerden we dat je Auxerrois niet moet willen bewaren. Jong zijn ze gewoon het lekkerst.
Dé druif van de Lage Landen
Als ik terugkijk, moet ik bekennen dat de internationale wijnen me niet bijzonder zijn bijgebleven. Er waren mooie exemplaren bij, zoals de wijnen van Knab en Huber uit Baden of die van Albert Mann en Josmeyer uit de Elzas, maar voor mij sprong er niets echt uit. Tegenover elk van die wijnen stond er een uit Nederland of België die het wat mij betreft won of net zo goed was. (En goed om te herhalen: we proefden echt blind!) De wijnen van de Apostelhoeve bijvoorbeeld, zowel de jaargang 2018 als de 2019, die ik twee keer liever voorgezet zou krijgen dan die van Bernard Huber. In die zin is Auxerrois misschien wel als dé druif van de Lage Landen te omschrijven, meer nog dan van Luxemburg, Frankrijk of Duitsland. En misschien halen de Nederlandse en Belgische wijnboeren de mogelijkheden van de druif wel beter naar boven dan sommige buitenlandse producenten.
Blends
In het buitenland belandt auxerrois vaak in een blend, zoals in de Elzas, waar pinot blanc een favoriete partner is. Hoewel wijnen van 100% Auxerrois centraal stonden, proefden we een paar fraaie blends en om ons scherp te houden ook een enkele pure Pinot Blanc. Ik noem de Belgische Gloire de Duras 2018 met 60% Chardonnay en 40% Auxerrois, die ik als vol, sappig en fris omschreef. Of de Pietershof Pinot Blanc (39%) – Auxerrois (60%), met nog een vleugje muscat, een wijn waar we allemaal na de lunch weer wakker van werden. Ik vrees dat ik die wijn zelfs als ‘typisch my kind of Auxerrois’ heb omschreven, terwijl het toch een blend was. Heerlijk sappig, mooi in balans, herkenbare botanicals, peer en een restzoetje dat de ruggegraat geeft. Misschien combineerde deze Pietershof wel the best of both worlds: een Nederlandse eigenaar met een wijngaard in België, en een blend van twee druiven. Een perfecte combinatie. Pure Auxerrois kan heerlijk zijn, blends zijn ook niet te versmaden!
Hout
De drie laatste wijnen die we proefden hadden een rijping op houten vaten ondergaan. Mijn advies, en die van diverse aanwezigen met mij: niet doen! Verder maar niets meer over zeggen, sorry.
De vijf lekkerste
Welke wijnen vond ik nu zelf het lekkerst, en zou ik graag nog eens drinken? Geloof het of niet, maar dat zijn echt vooral de Nederlandse. Wat niet weg neemt dat ook diverse Belgische wijnen erg goed waren. Mijn stijl is echter die met het kleine gebalanceerde restzoetje… Hieronder mijn vijf favorieten, zonder onderlinge rangorde en met proefnotities.
Kleine Schorre 2019
Bleekgeel tot lichtgeel van kleur; kruidig in de neus, botanicals, iets van peer; vol en rijp, met tonen van citrus. Mooie zuren, veel fruit, restzoetje. Uitstekende balans. Een wijn voor bij de asperges, of een groene salade.
Wijngaardsberg 2018
Bleekgeel tot wit, zuiver in de neus, met tonen van appeltjes, botanicals, menthol en grapefruit. Fijn en sappig in de mond, licht en vrolijk, elegant fruit. Mooie zuren. Bijzonder dat zo’n warm jaar zo’n verfijnde wijn kan voortbrengen.
Pietershof Pinot Blanc-Auxerrois 2019
Bleekgeel; peer en botanicals in de neus, maar ook citrus; sappig en mooi in balans; verkwikkend, een wijn waar je weer helemaal wakker en vrolijk van wordt.
Apostelhoeve 2019
Bleekgeel; citrustonen, limoen, grapefruit; sappig en dorstlessend. Je zou bijna vermoeden dat er Sauvignon Blanc gebruikt was. (Wat niet het geval was!). Perfect op het terras, als opkikker na een mooie wijnwandeling.
Apostelhoeve 2018
Bleekgeel; kruidig en mineraal; vol; droog, maar met een fruitige toets; de ene slok vraagt om de andere. Mooie afdronk.
Met dank aan Stefaan Soenen en alle aanwezigen: Math Bollen, Cees van Casteren, Michel Dehem, Peter Depré, Peter Doomen, Robin Hulst, Johan Jacobs, Ingrid Larmoyeur, Andrea de Leeuw, Jules Nijst, Marc Roovers, Jeanette van der Steen, Harry Vorselen en Johan van de Velde. En de vriendelijke gastvrouw van de Wijngaardshoeve (zelden zo’n heerlijke kruisbessenvlaai gegeten…).
