Wereldwijd is Chili vierde op de ranglijst van wijnexporteurs. Jaarlijks is er zo’n 1.800 miljoen Amerikaanse dollar met de wijnexport gemoeid. Bulkwijn vertegenwoordigt 42% van de geëxporteerde wijn: wijn die per tanker verscheept worden en gebotteld in het land van bestemming. Wij kennen Chileense wijn vooral van diverse grote merken – bijvoorbeeld Undurraga, Casillero del Diablo – verkrijgbaar in de supermarkt: veel wijn voor een keurige en de Nederlander aangename prijs. Dat er echter ook een heel ander Chili is, met boutique wineries, oude druivenstokken en vergeten rassen, dat bleek onlangs op een bijzondere proeverij in Amsterdam met de titel ‘Old Chilean Bush Vines’. Helaas kon ik niet bij de proeverij aanwezig zijn, maar ik kreeg wel drie wijnen toegestuurd, die ik met veel plezier heb geproefd.
Het blijft erg lastig je een beeld te vormen van wijnregio’s in een land waar je nooit geweest bent. Maar met het uitgebreide documentatiemateriaal dat de flessen vergezelde, en het prachtige boek Chilean Wine-growing Heritage. Approaches to Wine Culture (gratis te downloaden via Academia.edu, zie link onderaan het artikel) kwam ik een heel eind. De wijnen die ik mocht proeven deden de rest. Alsof ik toch heel even om een hoekje in Maule of Itata mocht kijken…
Oude wijngaarden
Verscholen in oude wijngaarden in Maule, Itata en Biobío, wijnregio’s in het zuiden van Chili, staan rode en witte druivenrassen als cinsault, carignan, país, muscat en sémillon. Al meer dan honderd jaar wordt er van deze druivenrassen wijn gemaakt, al zijn ze voor de export van Chileense wijn anno 2018 niet belangrijk. Voor die export – van de wijnen van wijnhuizen die zich richten op onze supermarkten dus – worden vooral druivenrassen gebruikt die geïntroduceerd zijn in de jaren ’80 van de twintigste eeuw: cabernet sauvignon, merlot, chardonnay e.a.
Maar Chili had al veel eerder wijngaarden dan die aangelegd in de jaren ’80! Bij de oudere wijngaarden gaat het soms om druivenrassen die al door de eerste Europeanen in Chili zijn aangeplant en gebruikt! De Chilenen noemen wijn van deze druivenrassen en uit deze oude gebieden inmiddels ‘erfgoedwijnen’, in het Engels ‘heritage wines’. Volgens de Chileense stichting voor landbouwinnovatie (Fundación para la Innovación Agraria, FIA) gaat het om agrarisch erfgoed: producten en processen met een sociaal en symbolisch karakter die deel uitmaken van de geschiedenis en de specifieke ontwikkeling van een gemeenschap gevestigd op een specifiek stuk land. De definitie omvat druiven én wijnbereidingsprocessen. Daarbij zijn niet alleen de ‘erfgoeddruiven’ zelf zijn belangrijk, maar ook en vooral de tradities eromheen, die vaak meerdere generaties omvatten.
En, heel verrassend, wat ik ook in het boek Chilean Wine-growing Heritage las: in tegenstelling tot wat ik heb geleerd, waren het niet uitsluitend de missionarissen die in Chili de eerste wijnbouw introduceerden. Ook gewone Spaanse kolonisten, uit het gevolg van veroveraar Pedro de Valdivia, plantten rond 1540-45 al druivenstokken in de zuidelijke delen van Chili. Dat toont toch maar weer aan hoe weinig wij weten van de wijnbouw in de ‘nieuwe’ wereld…
Valleien in het zuiden
Hoewel er ook in het noorden van Chili gebieden zijn waar oude wijntradities levend gehouden worden, waren de wijnen die op de proeverij ‘Old Chilean Bush Vines’ te proeven waren hoofdzakelijk afkomstig uit Maule en Itata.
Maule
Maule Valley is de grootste wijn producerende regio van Chili, met 50.000 hectare wijngaarden. Slechts een heel klein deel daarvan betreft erfgoedwijnen; het overgrote deel zijn de ‘nieuwe’ exportwijnen. De klimaatverschillen en diversiteit aan bodems maken de teelt van veel verschillende druivenrassen hier mogelijk. Ze leveren frisse, fruitige witte wijnen in de uitlopers van de bergen tot rijke, karaktervolle rode wijnen in de valleien in het binnenland. Uit die binnenlanden van Maule komen ook de ‘erfgoedwijnen’. Het is hier droog, en de bodems zijn op basis van graniet. Ze bevatten weinig organische stof en zijn rijk aan kwarts. Water komt van de winterregens. In het groeiseizoen is het zonlicht overdag aanwezig, ’s nachts koelt het af en komt er wind van zee. De wijngaarden zijn oud en de stokken zijn vooral bush vines, zonder ondersteuning of geleiding. Het loof groeit in een paraplu-achtige vorm, waardoor het fruit beschermd wordt tegen zonnebrand. De nabijheid van kustgebergte matigt het klimaat.
Itata
De Itata-vallei ligt ten zuidwesten van de stad Chillán en wordt doorsneden door de rivieren de Itata en de Ñuble. Het is een uniek gebied, met een vochtig mediterraan klimaat en lagere temperaturen dan in de andere wijn producerende gebieden van Chili. Itata heeft duidelijk gedefinieerde seizoenen, goede bodems en veel licht. Het gebied wordt gekenmerkt door een significant temperatuurverschil tussen dag en nacht tijdens de rijpingsperiode van de druiven. De dagen zijn erg warm, met 30˚C in de schaduw in december, januari, februari en zelfs maart, terwijl in die tijd ’s nachts de temperaturen tot onder de 10˚C dalen.
Wijngaarden aangelegd op de oostelijke hellingen van het kustgebergte produceren kwaliteitsdruiven. De stokken zijn vaak oud, gecultiveerd door lokale immigrantenfamilies die jaren geleden in Chili aankwamen. Erfgoeddruiven als muscat, país en cinsault staan hier, perfect aangepast aan de bodem en het klimaat van de vallei. Vele wijngaarden hebben wijnstokken die niet worden ondersteund door draden of palen; bush vines dus, ook hier.
Erfgoeddruiven
Het gaat bij die oude wijngaarden om de onderstaande druivenrassen.
Sémillon
Oorspronkelijk uit het zuidwesten van Frankrijk, lang de meest gebruikte witte variëteit in Chili, goed voor meer dan 30.000 hectare wijngaarden in de jaren ‘60 van de twintigste eeuw. Sémillon leverde toen de beste wijnen van het land. Toen de export van wijn in de jaren ’80 van de vorige eeuw echter op gang kwam, werd het ras verdrongen door sauvignon blanc en chardonnay. Er zijn nu nog maar 950 hectare sémillon over in Chili, voornamelijk in de Maule Vallei. Veel stokken zijn meer dan 70 jaar oud en worden droog verbouwd (dus zonder irrigatie).
Carignan
Een variëteit uit Spanje, werd kort na de grote aardbeving in Chillán in 1939 in Chili geïntroduceerd. De kwaliteit van carignan uit het droge land van Maule werd al snel beroemd, zelfs in het buitenland. Het ras paste zich goed aan het warme klimaat van de regio aan. Er zijn momenteel rond de 730 hectares beplant met carignan.
Cinsault
Eveneens een rode variëteit uit het zuiden van Frankrijk en een essentieel onderdeel van de wijnbereiding in de valleien van Maule en Itata. Ook cinsault werd geïntroduceerd na de grote aardbeving in Chillán in 1939. Het druivenras speelde altijd een ondersteunende rol, maar staat nu centraal voor kleinschalige druiventelers en wijnmakers in het droge achterland van Maule en Itata. Er zijn momenteel ongeveer 620 hectare cinsault in Chili.
País
(Criolla in Argentinië, mis(s)ion in Mexico en de Verenigde Staten, listan prieto in Europa). Meest authentieke van de Chileense traditionele variëteiten. Het druivenras werd geïntroduceerd door de Spanjaarden in de tweede helft van de zestiende eeuw (waarschijnlijk vanuit Castilla-La Mancha) en wordt gebruikt om traditioneel Zuid-Chileense alcoholische dranken te maken, zoals pipeño (een jonge, alcoholarme, gemakkelijk te drinken wijn), chicha (gedeeltelijk gefermenteerd druivensap) en asoleado (gemaakt met gedeeltelijk in de zon gedroogde druiven). País is lang beschouwd als tweederangs, maar beleeft momenteel een renaissance. Er zijn ongeveer 7.600 hectare van dit druivenras.
Muscat
De muscat-rassen behoren tot de oudste ter wereld. Ze werden tijdens het koloniale tijdperk naar Chili gebracht, samen met país. In de valleien Itata en Biobío staan ze nog volop, vooral als bush vines (gobelet). Muscat wordt gebruikt voor de gedistilleerde drank pisco, voor droge en voor zoete wijnen, waaronder pajarete (zoete wijn gemaakt van gedeeltelijk in de zon gedroogde druiven). Pajarete vind je vooral in het noorden van het land, in het Atacama-gebied, maar ook in het zuiden. Er zijn ongeveer 3.100 hectare wijngaarden met muscat. Bijna allemaal worden ze niet geïrrigeerd.
Malbec
In 2011 werden in het kleine stadje San Rosendo, iets meer dan 80 kilometer van Concepción aan de kust, enkele oude wijngaarden met malbec ontdekt. Mogelijk werden de planten rechtstreeks uit Frankrijk in Chili geïntroduceerd. Er zijn iets meer dan 2.300 hectare malbec.
Geproefd
Van bovenstaande erfgoeddruivenrassen proefde ik er twee: carignan en país.
Moretta Wines, met wijnmaakster Natalia Poblete, maakt een prachtige carignan, die Carigno wordt genoemd. De reden achter deze keuze wordt uitgebreid verhaald in het boek Chilean Wine-growing Heritage. De wijn zelf, Carigno del Maule 2015, was een fantastische eerste kennismaking met de erfgoedwijnen van Chili. Hij werd gemaakt van stokken die 70 jaar oud zijn. Voor de vergisting in open kuipen met een capaciteit van 400 kilo druiven werden inheemse gisten gebruikt; De rijping vond plaats gedurende 10 maanden in vaten van Frans eiken die al voor de vijfde keer gebruikt waren.
Proefnotitie: Sappig en pittig van geur en smaak, zowel warm als fris in de mond. Jong, met veel fruit: denk frambozen, bosfruit, maar ook wat kerrie, stevige zuren, laurier en een lange afdronk. Complex ook, elegant en slank, met toch ook weer stevige tannines. Kortom: een wijn die je blijft verbazen, en die je niet snel in de ‘nieuwe’ wereld zou plaatsen. In het proefboekje wordt de wijn aangeraden bij empanadas. Yammie, dat lijkt me wel wat!
En even grote verrassing bleek de País en tinaja van Viña González Bastías. Ten eerste al omdat ik om de een of andere reden in mijn hoofd had dat país een wit druivenras was. En nu bleek het rood te zijn…. Jóse Luis Gómez Bastías en Daniele Lorenzo bezitten 4 ha. país bush vines van 200 jaar oud! Daar maken zij in traditionele aardewerken kruiken, tinaja’s, een geweldige wijn van. Ook voor het persen gebruiken zij traditionele technieken, door een bamboe mat of ‘zaranda de coligüe’. Er werden van deze jaargang 2015 maar 850 flessen gemaakt. Werkelijk om stil van te worden, dat er daarvan een aantal naar Nederland waren gekomen en dat ik daarvan kon proeven. Ik noteerde: kersenbonbons, rood fruit. Doet denken aan pinot noir, maar met minder zuren en complexiteit. Redelijk wat alcohol (13,7%), jong, heel fruitig. Hier en daar een groene toon. Een wijn voor bij een stevige boerenmaaltijd, met brood, vlees, gebakken aardappelen….
Ook de derde wijn was gemaakt van país. Maar dit keer bleek het een mousserende wijn. Constanza Schwaderer van Schwaderer Spa heeft zich sinds 2016 samen met haar zus Mariane toegelegd op het maken van mousserende wijnen van druiven uit de Itata vallei. Ik proefde een Brut Rosé van 2017, die subtiel geurde naar zacht rood fruit. Kruidig in de mond, met een baksteen-rose-rode kleur en een stevige mousse. Droog, fruitig, licht wat kersen, rozenblaadjes. Met een schone finish, die aan het eind een toefje zoet meebrengt. De perfecte afkoelwijn na een lange tocht door de Chileense natuur, lijkt me zo.
Het proeven van deze drie wijnen vond ik een bijzondere en zeer aangename ervaring. Niet vaak krijg je wijnen te proeven met zo’n geschiedenis én zo’n toekomst. De wijnen zijn het waard ontdekt en gevonden te worden door échte wijnliefhebbers. De geproduceerde hoeveelheden zullen de massa’s nooit bereiken, maar soms is het al genoeg te weten dat dergelijke wijnen bestaan en dat vanuit het verleden via het heden een brug naar de toekomst wordt geslagen. Deze erfgoedwijnen vormen een prachtige aanvulling op de diversiteit van wijnen in de wereld en een fraaie ‘correctie’ op het beeld dat van Chileense wijnen bestaat!
Chilean Wine-growing Heritage is gratis te downloaden via Academia.edu.
