Negen maanden geleden had ik me voorgenomen een aantal verslagen te maken van een kort bezoek dat ik in februari 2017 aan Cyprus bracht. Twee ervan zijn verschenen, maar ik beloofde nog aandacht te schenken aan de bijzondere druivenrassen van het eiland. Die zijn de kennismaking meer dan waard, en staan bovendien sinds een aantal jaren op het eiland zelf in grote belangstelling. Op de valreep van 2017 volgt hier het laatste van drie verslagen, aan de hand van geproefde wijnen.
Xynisteri
Van het meest aangeplante en écht inheemse witte druivenras xynisteri ben ik een grote fan geworden. Bijna een kwart van alle wijngaarden op Cyprus is aangeplant met xynisteri, die wordt gebruikt voor droge en halfdroge wijnen en voor Commandaria. In dit artikel bespreek ik alleen de droge wijnen. Waarschijnlijk heeft het glas Xynisteri van Petritis Kyperounda in een wijnbar in Limassol mijn voorliefde voor dit druivenras aangewakkerd. Op de eerste dag van mijn bezoek was er namelijk na een prachtige bustocht en vervolgens stadswandeling in Nicosia een wat minder geslaagd bezoek aan een wijnhuis. De wijnen daar vielen ons tegen, al was de ontvangst erg hartelijk. Eenmaal terug in Limassol belandde ik met een Grieks echtpaar, eigenaren van een wijnbar in Athene, in wijnbar DO Wine. Het glas zuivere en verkwikkende Xynisteri daar was een verademing na wat we eerder die dag hadden geproefd. Mijn vertrouwen in de Cypriotische wijnen was hersteld.
De volgende dag volgden meer mooie voorbeelden van Xynisteri. Net als veel van zijn collega’s maakt wijnmaker Marios Kolios van Kolios Winery zowel een droge als een halfdroge wijn van deze druif. De halfdroge varianten zijn meestal voor het eiland zelf, waar de smaak in wijnen zoeter is dan internationaal. De stokken van dit moderne bedrijf staan hoog in de bergen, op 1000 meter. Die hoogte brengt verkoeling en daarmee levendigheid in de wijnen. We proefden de Persefoni 2015: tonen van amandel, citrus, licht wat drop, redelijke zuren, prettige wijn. De wijnen van 2016 zaten nog in het vat. Kolios legde ons uit dat het in 2016 eigenlijk te warm was geweest voor witte wijnen. De temperaturen overdag bereikten dat jaar zeker 40 tot 44 °C. Het vatmonster van 2016 had dan ook minder zuren dan de 2015. Kolios kiest ervoor om niet aan te zuren, hoewel dat wel is toegestaan. Verder was deze Xynisteri vettiger dan de wijn uit 2015, waarschijnlijk door de 24 uur schilweking.
Ook bij Vouni Panayia Winery had de Alina Xynisteri 2016 een wat vettig mondgevoel; ook hier hadden de druiven koude schilweking ondergaan. De wijn was zuiver en fris, geurde en smaakte naar citrus en had weinig zuren. Vouni Panayia werd 30 jaar geleden gestart als eerste privéwijngaard op het eiland, aldus onze gastheren. Het bedrijf is gericht op kwaliteit en is bovendien – opnieuw volgens eigen zeggen – het enige bedrijf dat zich voor 100% richt op inheemse druiven. Alle druiven staan op eigen wortelstokken.
Bij Vlassides, opnieuw hoog in de bergen, proefden we een blend van xynisteri met 25% sauvignon blanc, om de benodigde zuren te krijgen. De Grifos 2016 was mineraal, vettig, echt een prachtige volle wijn. Een wijn die zelfs nog wel bewaard kan worden. Vlassides is een van de beste wijnhuizen van het eiland, maar werkt op dit moment vooral met internationale druivenrassen. Aan experimenten met inheemse rassen wordt wel volop gewerkt. Een bedrijf om in de gaten te houden!
De Xynisteri 2016 van Zambartas was zeer bleek van kleur (net als alle wijnen van dit druivenras), had prettige, milde zuren en tonen van amandel en citrus. Een prima wijn voor op het terras. De Single Vineyard Xynisteri 2015 kreeg vijf maanden opvoeding op houten vaten. Hij was kruidig en levendig en had een wat steviger structuur dan de meeste voorbeelden die we tot nu toe ontmoetten.
Spourtiko
Bij Kolios Winery maakten we voor het eerst kennis met het witte druivenras spourtiko, een specialiteit van het district Paphos. Bij een aantal wijnhuizen die we bezochten wordt momenteel met het ras geëxperimenteerd; voor Kolios was 2016 het eerste jaar dat er met deze druif wijn werd gemaakt. We proeven een vatmonster: wijn met een hoger citruskarakter dan xynisteri, meer grapefruit-achtig dan citroenig. Heel bleek, fris, veel fruit, opnieuw milde zuren, laag in alcohol. Het totale smaakprofiel kwam mij iets breder en voller over dan dat van xynisteri, met bovendien een lange afdronk. Ook de Spourtiko van Vouni Panayia (2016) was vol en mineraal, met milde zuren en een beetje ziltig.
Spourtiko wordt in de wijngaard aangeplant samen met het rode druivenras maratheftiko. De reden lees je bij de alinea over deze druif. In totaal waren er volgens Wine Grapes in 2010 slechts 10 hectare spourtiko op het eiland. Waarschijnlijk is dat aantal nu iets hoger, gezien het groeiend aantal verhalen dat we er over hoorden.
Promara
Inheemse druivenspecialist Vouni Panayia is het enige wijnhuis dat wij bezochten dat wijn van deze witte druif maakt. Het ras staat niet in Wine Grapes, en is uiterst zeldzaam. Volgens de website van de producent doet promara het zeer goed op de arme kalkhoudende bodems van Cyprus. Wegens zijn dikke schil is het ras ook goed bestand tegen ziekten en tegen de droogte. De geproefde wijn was mineraal en ietsje vegetaal, had weinig zuur en licht wat tropisch fruit en was een zeer aangename verrassing om te proeven. De opvoeding op hout deed deze wijn goed.
Maratheftiko
Naast witte druivenrassen kent Cyprus ook diverse inheemse rode druivenrassen. Steeds populairder wordt de maratheftiko, waarover we voor het eerst hoorden bij Kolios Winery. We proefden er twee voorbeelden. Het vatmonster van 2016 was mooi frambozenrood van kleur. In geur en smaak kruidig, met redelijk wat tannines, vol fruit en sappig. Ook de 2015 kwam rechtstreeks uit het (eiken)vat. Opnieuw de indruk van frambozen, kruidig, stevig wat kruidnagel en vanille, sappig en aanwezige tannines. Het ras heeft een dikke, erg donkere schil en is goed schimmelresistent. In het verleden werd maratheftiko vaak gebruikt om andere wijnen, van bijvoorbeeld mavro, wat meer kleur te geven.
In de wijngaard staat tussen de maratheftiko spourtiko aangeplant: maratheftiko kent namelijk alleen vrouwelijke planten en heeft daarom het stuifmeel van een ander druivenras nodig voor de bevruchting. Marius Kolios reed er met ons speciaal voor naar een van zijn wijngaarden om ons dit principe uit te leggen.
Van marathefiko wordt behalve rode wijn ook rosé gemaakt. We maakten er kennis mee bij Vouni Panayia, in een blend met mavro en 15% internationale rassen. De Pampela 2016 was enorm fruitig. Van de rode Maratheftiko 2013 schreef ik alleen op: ‘mooie wijn’. Gelukkig zijn mijn notities van wijnhuis Zambartas iets (maar niet veel) uitgebreider. We proefden er de 2015, die een jaar op houten vaten had gelegen: een wijn met mooi fruit, stevige tannines, prettig om te drinken.
Mavro, ofthalmo, morokanella en lefkada
Naast wijnen met daarin de rode druivenrassen mavro (ook gebruikt voor Commandaria) en ofthalmo maakten we tijdens deze reis verder nog kennis met lefkada. Zambartas maakt hiervan een uitstekende rosé, in een blend met 15% cabernet franc. Een wijn die me uitstekend beviel: droog en krachtig, met veel fruit, sappige grapefruit en prachtig licht rood van kleur. Zambartas is opgericht in 2006 door Akis Zambartas en zijn zoon Marko. Marko is getrouwd met een Nederlandse. Het bedrijf produceert 80.000 flessen per jaar en bezit 4,5 hectare wijngaard. Vader Akis, inmiddels overleden, was ooit wijnmaker bij KEO en hield zich daar onder andere bezig met de inheemse druivenrassen van Cyprus. Hij ontdekte er twaalf, waaronder de bijzondere (witte) morokanella. (Hiervan proefde ik de laatste avond een slokje, dankzij Matthew en Charine van Exotic Wine Travel). Helaas ontmoetten we bij Zambartas niet de eigenaren, wegens een forse vertraging in onze busreis. Als ik nog eens terugga naar Cyprus, dan staat Zambartas op de lijst!
Yiannoudi
Tot slot zijn er dan de wijnen van yiannoudi, een soort buzz-woord op deze reis. Het gonsde ervan bij diverse bezoeken, maar het duurde even voordat we wisten hoe we het woord spelden. Vouni Panayia was het eerste bedrijf dat ons deze wijn liet proeven. Zij starten vijf jaar geleden met de productie en lieten ons 2014 en 2015 proeven, beide geurend naar kersen. (Helaas ontbreken meer aantekeningen.)
De druif staat ook bij Vlassides aangeplant, het wijnhuis met enige boutique-status en wijngaarden op 750 – 1100 meter hoogte. Sophocles Vlassides begon in 1998 met zijn wijngaarden en bezit inmiddels 17 hectare. De nadruk lag jarenlang op internationale variëteiten, maar sinds tien jaar wordt ook met inheemse rassen gewerkt. Vlassides experimenteert met het verschil tussen stokken op eigen wortelstok en op geënte stokken. De yiannoudi-stokken blijken erg sterk, vertelt Vlassides ons, en hebben alleen in het eerste jaar wat irrigatie nodig gehad. Geoogst wordt er pas in september, als het koeler is en de druiven ook fenolisch rijp zijn. We proeven Yiannoudi van 2015, die negen maanden op vaten van 4 jaar oud heeft gelegen: rokerig, krachtig, mooi.
Bij KEO kregen we te horen dat de druif door hen is (her)ontdekt (door het team waarvan ook Akis Zambartas deel uitmaakte). En dat yiannoudi hetzelfde probleem heeft als maratheftiko: er zijn alleen vrouwelijke planten en de stokken hebben dus een ander ras in de wijngaard erbij nodig om bevrucht te raken. In 2011 werd bij KEO de eerste Yiannoudi gemaakt. We proefden hier de 2014 (maar helaas ontbreken mijn proefnotities). Zambartas ten slotte verwerkte de yiannnoudi in de Epikourean 2015, een blend met 70% mourvèdre: een mooie fruitige rode wijn die goed bij pittige mezze past.
Deze handvol druivenrassen maakten ons bezoek aan Cyprus een verrassende en boeiende ontdekkingstocht van een eeuwenoud wijngebied, dat na de massaproductie van de 20ste eeuw nu in de 21ste de eigen rijkdommen weer aan het ontdekken is. Verleden en toekomst scheppen daarmee een uiterst interessant heden. Ik hoop er zeker nog eens nader kennis mee te maken.
Eerdere verslagen over Cyprus
Cyprus, eiland met een eeuwenoude wijncultuur
Een wijn voor koningen: commandaria
