Wat hebben kabeljauw en wijn met elkaar gemeen, behalve dan dat een wit wijntje wel smaakt bij vis? Alles!! Afgelopen dagen las ik Mark Kurlansky’s De kabeljauw. Biografie van de vis die de wereld veranderde (Engelse titel: The Cod). En ik stond versteld over de verwevenheid van de handel in kabeljauw met de wijnhandel in vroeger eeuwen. Heb ik toch geschiedenis gestudeerd, maar dit soort relaties wordt nauwelijks onderwezen. Of heb ik niet goed opgelet bij economische geschiedenis?
Twee voorbeelden: toen Amerika nog een kolonie was, kwamen Engelse schepen kabeljauw halen in Newfoundland. Die kabeljauw namen ze meer naar Spanje, waar ze wijn inlaadden. Vervolgens voeren ze naar New Engeland, verkochten daar de wijn, kochten landbouwproducten uit Massachusetts voor Newfoundland en voeren weer door naar het noorden. Boston is groot geworden door deze driehoekshandel! Kurlansky vertelt dat de schepen de sack ships genoemd werden, naar de droge witte wijn, vin sec, die ze vervoerden vanuit Frankrijk. Jammergenoeg gaat de schrijver daar de mist in; hij weet blijkbaar niet dat sack de Engelse naam is voor wijnen van Jerez, sherry dus! Eerder zegt hij overigens zelf al dat de wijn uit Spanje kwam. Sherry naar New Engeland, landbouwproducten uit Massachusetts via Boston naar Newfoundland, kabeljauw uit Newfoundland naar Spanje en Portugal, waar de gedroogde kabeljauw eeuwenlang basisvoedsel was (bacalao).
Het tweede voorbeeld is nog spectaculairder en verklaart waarom een typische noordelijke vis als kabeljauw zo populair is in het Caribisch gebied. Het draait allemaal om de Britse West-Indische koloniën en de grote slavenbevolking daar. Die slaven moesten gevoed worden, maar voedsel verbouwen op de eilanden zelf was te kostbaar: de grond was nodig voor de suikerplantages. Dus: goedkope gedroogde kabeljauw kwam via Boston naar Jamaica en andere eilanden, waar suiker werd ingeladen voor New England. Met die suiker, of later ook stroop, werd rum gestookt. Vandaar de traditie van rumstokerijen in het oosten van de VS!
En tot slot: er bestaat zelfs een term als ‘maderakabeljauw’. Het ging hier om kabeljauw van redelijke kwaliteit, die verhandeld werd voor madera. De kwaliteit kabeljauw voor de plantages lag veel lager: slaven konden wel met de minste kwaliteit toe….Deze hele ruilhandel op de Atlantische Oceaan is ook nog eens nauw verweven met de grote politieke gebeurtenissen van de 17e, 18e en 19e eeuw.
De kabeljauw is daarmee een schitterend boek, dat iedere liefhebber van goed eten en drinken maar eens moet lezen. Want afgezien van deze paar kleine voorbeelden krijg je ook nog eens een goed beeld van de visserij op de Atlantische Oceaan in voorbije eeuwen, inzicht in de eetgewoonten van Spanjaarden, Basken, Engelsen en de mensen in het Caribisch gebied én sta je versteld van wat er verloren is gegaan als gevolg van onze alsmaar toenemende honger. Een verse kabeljauw heb ik geloof ik nog nooit gegeten, en nu begrijp ik waarom!
Mark Kurlansky, De kabeljauw. Biografie van de vis die de wereld veranderde, Anthos 2006 (2e druk), € 15,00.
Foto: het drogen van kabeljauw in Newfoundland, (circa 1700), uit Life
