Toen de Portugezen in 1419 het eiland Madeira hadden ontdekt, plantten ze er al snel druivenstokken. Zo konden de voorraden van schepen op ontdekkingsreis zonder al te veel inspanning tijdig aangevuld worden. Eén van de druivenrassen die naar Madeira gebracht werden, was malvasia, vanwege de enorme populariteit van de zoete én dure wijnen die deze druif in Griekenland produceerde. Malvasia – door de Britten malmsey genoemd – en de andere wijnen van Madeira kenden al snel een groot afzetgebied, tot aan het middeleeuwse Vlaanderen toe. Vanaf het eind van de zestiende eeuw werden ze bovendien een onmisbaar product op de schepen naar Oost- én West-Indië. Halverwege de zeventiende eeuw ontdekte men dat de wijnen beter werden van de lange zeereizen die ze maakten, en dat passage van de evenaar niet het einde van de wijn betekende. De drank werd er juist beter van en langer houdbaar. Men begon de wijnen van Madeira expres op een lange zeereis te sturen: eerst naar India, en vandaar weer terug naar Noord-Amerika bijvoorbeeld. Zo populair werd deze wijn in de jonge staten van Noord-Amerika dat de Amerikaanse Onafhankelijkheid uiteindelijk beklonken werd met een glas (of twee) madeira-wijn.
De condities aan boord van de Indiëvaarders die de evenaar over gingen – heet, heet en nog eens heet – werden vanaf het einde van de achttiende eeuw aan land nagebootst. Er ontstonden diverse systemen waarin de wijn enige tijd blootgesteld werd aan hoge temperaturen. Ook nu nog krijgt madeira door verhitting zijn karakteristieke smaak. Versterking met alcohol vond standaard plaats vanaf circa 1750; een emmer (of twee) brandewijn toegevoegd aan een pijp madeira kwam de wijnen zeer ten goede, zo ontdekte men.
Morgenwijn
Ook in ons land dronken adel en rijke burgerij graag een glaasje madeira. Het viel hier onder de morgenwijnen: wijnen waarvan je ’s morgens om 11 uur mocht genieten. Maar ook bij een maaltijd ontbrak de madeira niet, vaak bij de soep, of als digestief. Nog in 1951 stonden er in de prijscourant van de Utrechtse firma Finjé vier types madeira. Malvazier was er één van.
Het tanen van de populariteit van madeira in de twintigste eeuw heeft niets te maken met het liedje uit 1966 van Ted de Braak, ‘Een glaasje madeira, my dear’. Madeira was al vanaf het einde van de negentiende eeuw op zijn retour, vanwege diverse verwoestende ziektes van de druivenstokken, de wereldoorlogen, het verdwijnen van (koloniale) afzetmarkt, de massale aanplant van andere druiven na de druifluis-epidemie en de veranderende smaak van de consument. Al deze factoren deden madeira afglijden naar het niveau van keukenwijn voor in de ossenstaartsoep. Tegenwoordig is er weer een enorme herwaardering voor madeira, en terecht. Je kunt het zelf ervaren bij Wijn!verleden.
Naam: Malmsey 10 Years old
Wijnhuis: Henriques & Henriques
Land: Portugal, Madeira
Druif: malvasia
Jaar: nvt
Smaak: zoet en nootachtig, met stevige zuren
Combineren: bij een stuk chocoladetaart of oude kazen
Prijs: € 22,10
Sinds half september is Wijn!verleden een feit. Samen met Manon Henzen van eet!verleden selecteerde ik tien wijnen met een historische achtergrond. Tien wijnen die honderd, tweehonderd, vijfhonderd jaar geleden (en soms meer) gedronken zouden kunnen zijn. Maar welke tien wijnen zijn dat eigenlijk? De komende weken staat op vrijdag telkens één wijn van onze selectie centraal. Ze zijn verkrijgbaar via www.wijnverleden.nl en in historisch kookatelier eet!verleden in Nijmegen.
