Een wijn voor koningen: Commandaria

Zonder dat ik het me gisterenavond realiseerde, heb ik een glas pure geschiedenis gedronken! Ik dronk de wijn die Richard Leeuwenhart geschonken kreeg bij zijn huwelijk met Berengaria van Navarre, in de aanloop tot de derde kruistocht. Het huwelijk vond plaats op 12 mei 1191 in Limassol, op Cyprus. De wijn beviel Richard, koning van Engeland, zo goed, dat hij hem ‘een wijn voor koningen en de koning onder de wijnen’noemde. In de middeleeuwse rangorde van wijnen stond deze wijn van Cyprus eeuwenlang bovenaan, al konden slechts weinigen hem veroorloven. Maar gelukkig kende deze wijn vele broertjes en zusjes, eveneens afkomstig uit het oostelijke Middellandse Zeegebied. De in Nederlanden in de middeleeuwen hoog gewaardeerde malvoisie / malvasia was er één van.

De wijn die ik dronk was Commandaria, meegebracht door een bevriende wijnhandelaar van een vakantie naar Cyprus. Na afloop van een nieuwjaarsborrel genoot ik samen met de wijnhandelaar en zijn vrouw in een zeer verantwoorde ambiance – middeleeuwse kelders onder de Oudegracht, waar al eeuwen wijn opgeslagen heeft gelegen – van dit heel bijzondere glas. In het kort werd de onderstaande geschiedenis al geschetst door de wijnhandelaar, maar pas thuis achter de computer begreep ik ten volle wat een ‘historisch’ glas dat gisteren is geweest.

Cyprus kent al 4000 jaar wijnbouw: veel eerder dan Italië, om nog maar te zwijgen van Frankrijk en de rest van West-Europa. De moderne wijngeschiedenis van het land begint vooral na de grote phylloxera-ramp van de 19e eeuw. Cyprus bleef gespaard voor de grote druifluisaanval en kon zijn exporten aan het begin van de twintigste eeuw stevig opvoeren. Vanaf 1937 werd op het eiland ook een goedkope soort sherry gemaakt, die vooral populair was in Noord-Europa en bij de Engelsen (Cyprus stond van 1878 tot 1960 onder Brits gezag). In recente jaren is de Cypriotische wijnbouw grondig aangepakt en wordt er inmiddels vroeg geoogst, gevinifieerd in roestvrijstaal en onder temperatuurcontrole en worden de nieuwste wijnmaaktechnieken toegepast.

In al die eeuwen is men gelukkig ook de zware zoete dessertwijn blijven produceren waar Richard Leeuwenhart zo dol op was. Mogelijk spreekt zelfs Hesiodus, in de 7e eeuw vóór Chr., al van deze wijn als hij het heeft over Cypriotische Manna, een wijn van ingedroogde druiven. De wijn dankt zijn huidige naam aan het gebied op Cyprus waar de wijn vandaan komt: het oude commanderijgebied van de Tempeliers en later de Ridders van Sint Jan, die eeuwenlang bezittingen op het eiland hadden. Uit de 19e eeuw zijn vele beschrijvingen van ‘Commanderi’ of ‘Commanderia’ bekend, vooral van Britse auteurs. Sommige bronnen menen dat de kwaliteit sinds het begin van de 20ste eeuw achteruit is gegaan en dat je eigenlijk een fles uit die tijd zou moeten proeven…. De Commandaria Saint Barnabas van coöperatie SODAP die ik gisteren proefde, mocht er wat mij betreft echter zijn. Amberkleurig, stroperig, in de neus voor krenten en rozijnen, maar ook iets rokerigs. De neus suggereert vooral veel zoet, maar de smaak is vervolgens heel vol maar subtiel en gebalanceerd, dankzij de mooi zuren. Het alcoholpercentage is 15%, lager dus dan port en vergelijkbaar met de zoete versterkte wijn van Zuid-Frankrijk. Deze wijn is echter niet versterkt!

De wijn wordt gemaakt van de xynisteri (wit) en mavro (rood)-druiven, die overrijp geoogst worden en dan 10 tot 15 dagen uitgelegd worden in de zon om in te drogen. Het suikergehalte moet een bepaald minimumniveau hebben voordat de druiven geoogst mogen worden en een nog hoger suikergehalte hebben bereikt voordat ze gevinifieerd mogen worden. Die gisting duurt tamelijk lang, aangezien men net zo lang wacht totdat het alcoholniveau op natuurlijke wijze 15% bereikt. Er wordt dus niet versterkt! Rijping gebeurt minimaal 4 jaar op eiken vaten.
Wijn uit Cyprus, de xynisteridruif noch Commandaria komen voor in de database van in Nederland geïmporteerde wijnen. Het was gisteren dus werkelijk een uniek glas dat ik heb gedronken, waar ik, ook zonder deze uitgebreide geschiedenis al helemaal te weten, gigantisch van heb genoten. Op naar Cyprus!