Foto: Vinseum in Vilafranca del Penedes; informatiepanelen over wijn aan tafel en in gezelschap.
Naar aanleiding van de tentoonstelling over de keuken van hertogin Katherina van Kleef, afgelopen winter in Nijmegen, vroeg ik me onder andere af waarom hypocras en andere zware zoete wijn alleen in de privévertrekken van de hertogin werd gedronken. Bij Alan Davison, in The Pleasures of English Food, vond ik het antwoord. De vermaarde Engelse historicus, gespecialiseerd in eten, zegt er dit over in het lemma Banquet:
[…] the word ‘banquet’, at that time (16th and 17th centuries) referred to the final, sweet course or episode of the feast. This often took place in a separate room, not the one in which the main part of the feast had been consumed; and its character was different. In medieval times, it had been common for wine and spices to be served as the finale to any important meal, after the tables had been cleaed. The purpose of this ceremony, called the ‘voidée’ in accordance with its French origin, was originally medicinal. The spices and the spiced wine were selected and prepared in a manner thought to aid digestion.
Katherina’s gewoonte om hypocras in haar privévertrekken te nuttigen, past exact in dit verhaal! Het was voor haar de finale van een belangrijke maaltijd. Zij trok zich terug, met een aantal getrouwen, en dronk nog een glaasje wijn op smaak gemaakt met kruiden, om de spijsvertering te helpen. Altijd leuk, als stukjes van een puzzel weer op hun plaats vallen.
Alan Davidson, The Pleasures of English Food, Penquin 2009 (in de reeks English Journeys). Dit aardige boekje, voor een euro of zeven te koop, bevat gedeeltes uit Davidson’s veel omvangrijkere The Penquin Companion to Food.
Het is onder andere te koop bij Bol.com.
Lizet Kruyff zegt
Mariëlla, het recept en de rol van hypocras is nogal gewijzigd door de eeuwen heen. Davidson verwijst hier naar een gebruik uit de 18e eeuw, oprotdrankje elders in huis aan het eind van het feestmaal, kon de boel in de eetzaal worden opgeruimd. Staand genoten, overigens.
Dat zal bij Katharina van Kleef nog niet het geval geweest zijn. Wel was het in die tijd gebruikelijk dat de dames zich terugtrokken als de heren wat luidruchtig werden aan het eind van het maal. Katharina nuttigde wel meer luxe-artikelen in de beslotenheid van haar vertrekken.
Mariëlla zegt
Hmm, maar Davidson spreekt ook over de voidée, waar diverse zoete wijnen gedronken werden, in de middeleeuwen. En die voidée past precies met de gesignaleerde nuttiging van hypocras en andere zoete wijnen (los van welk recept gebruikt werd) in de beslotenheid van het privévertrek. Ik geef toe dat het een wat korte notitie zo is, maar ik ben ervan overtuigd dat Katherina met naar zoete wijnen in haar privévertrekken aansloot bij een gangbare gewoonte.
Lizet Kruyff zegt
natuurlijk sloot Katharina aan bij een gangbare gewoonte, de vraag is welke? Katharina deed graag de traditie van het hof van de Bourgondiërs na in Brussel e.o., maar haar entourage was natuurlijk veel eenvoudiger en de ontvangsten schaars(er). Verder dan een hypothese of op zijn best een informed guess komen we niet. Of we zouden alle documenten moeten kennen en analyseren en vergelijken, liefst in combinatie met archeologische vondsten.
Mariëlla zegt
Daar zeg je wat 😉 de documenten kennen. Lijkt me een prachtig onderwerp, nu nog een lading tijd en geld 😉 Maar natuurlijk heb je gelijk: hypothese of educated guess, verder komen we niet. Maar is dat niet met heel veel historische studie zo?
Lizet Kruyff zegt
Ik kom inmiddels in 15e eeuwse kookboeken ook andere drinkmomenten voor hypocras tegen, die passen dan weer beter bij wat ik in de catalogus van de tentoonstelling lees over Katharina's leven: lekker opwarmertje in koude dagen, zoals de gluhwein nu.
Mariëlla zegt
😉 Zeker, maar het gaat me er om dat in de rekeningen van Katharina vermeld staat (dat vertelt de catalogus althans) dat de hypocras speciaal voor het privévertrek van de hertogin is bedoeld. Uiteraard kan het ook elders gedronken zijn, maar dat blijkt dan niet uit de rekeningen (die ik, toegegeven, niet zelf heb bestudeerd. Ik ga hier af op wat de catalogus meldt!).
Lizet Kruyff zegt
Ze at ook hardgekookte eieren in haar privé-vertrekken, dat is ook een beetje opmerkelijk. Volgens mij bracht ze veel tijd door met haar zoon in de privévertrekken om te konkelen :-).
Mariëlla zegt
Misschien is dat het 😉