Lekker Gelderland: de wijnen van Wijngoed Mariëndaal

Deze maand verscheen het boek Lekker Gelderland. Eten & koken op landgoederen en kastelen, uitgegeven door Geldersch Landschap en Kastelen. In het boek maak je een tijdreis door het rijke culinaire erfgoed van Gelderland, langs terreinen, gebouwen, interieurs, collecties en historische gebeurtenissen. Op het ritme van de seizoenen komt 700 jaar eetcultuur voorbij, geïllustreerd met prachtig beeldmateriaal. Culinair historica Manon Henzen stelde het boek samen, en was ook verantwoordelijk voor de historische recepten in het boek. Daarvoor gebruikte ze niet alleen gedrukte kookboeken, maar ook handschriften die bewaard zijn gebleven in de huisarchieven van de diverse kastelen en buitenplaatsen.

Wijngaarden

Zelf mocht ik een mini-bijdrage leveren in de vorm van wat quotes en alinea’s over wijn, drinkcultuur én wijngaarden. Want diverse van deze kastelen bezaten op enig moment in hun geschiedenis wijngaarden: Rosendael, Cannenberch, Zypendaal en Verwolde. Van Rosendael is bekend dat daar al in 1390 een wijngaardenier in dienst was, wiens taak het was de wijnstokken te snoeien en verder te verzorgen. Het product van die wijngaarden of wingerden was naar alle waarschijnlijkheid verjus, of basiswijn om azijn van te maken. Mijn onderzoek daarnaar is inmiddels in volle gang.

Mariëndaal

Iets van die voorbije wijnbouwtraditie leeft overigens nog voort bij Geldersch Landschap en Kastelen: op landgoed Mariëndaal, sinds 1936 in bezit van de organisatie, staan sinds 2014 wijnstokken aangeplant. Ook deze worden in het boek genoemd. En in het Nederlands Openluchtmuseum is GLK sinds begin dit jaar betrokken bij de aanleg van een wijngaardje.

Op Mariëndaal lag oorspronkelijk het klooster Mariënborn, waar het gebedenboek van Maria van Gelre werd geschreven door broeder Helmich die Lewe. Deze broeder voltooide het beroemde handschrift op 23 februari 1415, een dag voor de 35^ste verjaardag van de hertogin. Het klooster werd echter in 1580 opgeheven, en alleen de manier waarop het landschap geordend is herinnert nog aan het middeleeuwse klooster, aldus Johan Oosterman in het in 2018 verschenen boekje Sporen in het landschap. ‘De inrichting van het landschap, de verkaveling op grote delen van het terrein en de manier waarop het gelegen is in een dal, dateert in eerst aanleg uit de tijd van het klooster.’

Stuwwal

Of tot die inrichting ook wijngaarden of liever, wijnstokken in de tuin van het klooster, behoorden, is niet bekend, al wordt het wel vaak aangenomen. De stuwwal waarop de wijngaard ligt, is in ieder geval zeker geschikt. Hij kent een uniek afwateringssysteem waardoor de ondergrond nooit drassig is. In mei 2014 werden de eerste 1.900 wijstokken aangeplant, in 2016 nog een 1.900. Inmiddels staan er 5.500, in 2022 moeten dat er 12.000 zijn, aldus beheerder Henk Oost. Wijngoed Mariëndaal zal uiteindelijk de gehele vallei aan weerszijden van de Utrechtseweg tussen Arnhem en Oosterbeek beplanten met wijnstokken.

De verschillende percelen van het wijngoed zijn deels eigendom van derden die hiermee een ondernemend of persoonlijk doel nastreven. Zo is Hotel Groot Wansborn eigenaar van het gelijknamige perceel binnen de wijngaarden van Mariëndaal. Geïnteresseerden kunnen verder wijnstokken adopteren. De wijnstokken van het wijngoed worden onder andere onderhouden door mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, de wijnen worden gemaakt door Adam Dijkstra van Het Nederlands Wijnbouwcentrum en voor de distributie zorgt wijnhandel Robbers & van den Hoogen.

De eerste wijnen die gemaakt werden waren de Bruisende Barones van 2017 en de witte Jonkvrouw van 2018. Ook een rode wijn van de oogst van 2018 ligt te rijpen, de eerste rode wijn die op de markt zal komen. In 2020 is bovendien van de rode cabertin-druiven een Blanc de Noir gemaakt.

Bruisende Barones

Van Wijngoed Mariëndaal proefde ik onlangs drie wijnen: de Bruisende Barones 2018 en twee jaargangen van de Jonkvrouw. De Bruisende Barones, gemaakt van souvignier gris en een beetje cabertin, was de eerste wijn van het domein, gemaakt op initiatief van Lammert de Vries, directeur-eigenaar van Hotel Groot Wansborn. Oorspronkelijk haalde hij het mousserende aperitief bij De Frysling in Friesland, maar toen de gelegenheid zich voordeed om ook wijn van eigen bodem te kunnen schenken, greep hij die met beide handen aan.

In eerste instantie kon de Bruisende Barones mij wat minder bekoren, maar na een dag bleek ze een opvallende ontwikkeling te hebben ondergaan: nog altijd een stevige mousse, niet al te hoge zuren en in de neus rijp fruit en een vleugje vuursteen, in de mond tonen van bittere sinaasappel. De zuurstof had deze wijn blijkbaar goed gedaan. De naam van de Bruisende Barones verwijst overigens naar de laatste bewoonster van Landgoed Mariëndaal, barones Henriëtte van Eck.

Jonkvrouw

Ook de stille witte Jonkvrouw ontleent haar naam aan de rijke geschiedenis van het landgoed. ‘Ik wilde wat adel terugbrengen op het terrein’, aldus Henk Oost. ‘Deze adelsgeschiedenis is veel minder bekend dan bijvoorbeeld de gebeurtenissen van 1944, toen het gebied midden in het strijdgewoel om de brug bij Arnhem lag. Ik wil graag die andere verhalen vertellen die verbonden zijn aan de plek van de wijngaard.’ Jonkvrouw verwijst dan ook onder andere naar de jonge Henriëtte de Beaufort, letterkundige en naamgeefster van de Henriëtte de Beaufort-prijs voor de beste literair-historische biografie of autobiografie in Nederland of Vlaanderen. De Beaufort woonde vanaf 1907 een aantal jaar op Mariëndaal, bij haar tante en naamgenote Henriëtte van Eck. Zij stond wel bekend als de freule, of jonkvrouw, aldus Oost.

De Jonkvrouw 2018 en 2019 zijn gemaakt van johanniter. Het zijn beide lichte witte wijnen, geschikt als koele dronk op het terras, of als begeleider van een lichte salade met kip of met gerookte forel. Fris en kruidig, met hints van peer en wit steenfruit, elegante zuren. De 2019 is daarbij iets vrolijker dan de 2018 en heeft een lichte vettigheid die de wijn een prettiger mondgevoel geeft dan de 2018.