Als Willem Lobe, keldermeester van het Utrechtse Domkapittel, in 1531 wijn nodig heeft, haalt hij in Middelburg onder andere een ‘stuck malevezen, twe pijpen basterts, twe boiten Romenijen’ en twintig ‘pijpen petouwen’. Zoete wijnen vooral – malvesye, bastaert en romenie – aangevuld met een forse hoeveelheid droge witte wijn uit de Poitou. Uitvoerhaven voor de petouwen was ongetwijfeld La Rochelle, waar Middelburg vanaf het eind van de vijftiende eeuw een nauwe band mee opbouwde. Wie anno 2016 een stadswandeling in de Zeeuwse hoofdstad maakt, hoeft maar omhoog te kijken, naar de namen van huizen, om de bewijzen van die relatie te zien. Op de Dam staan bijvoorbeeld zowel de huizen Cleen Rochelle als Het Vliegent Hert de Rochelle. Daarnaast zijn er talloze andere huizennamen die herinneren aan Middelburgs glorietijd in de wijnhandel: ’t Bourdeaux Oxhooft, op de Rouaanse Kaai (verwijzend naar eveneens belangrijke wijnhaven Rouen), of Het Petauw Oxhooft en het Toursaens Oxhooft in de Singelstraat. Oxhooft is een vatmaat van de omvang van ongeveer de huidige barrique (225 liter). Petauw verwijst hier weer naar de belangrijke Poitou-wijnen, Toursaens naar de wijnen uit de wijnstreek Tursan, in het zuidwesten van Frankrijk, in het achterland van Bayonne. En zelfs die havenstad kom je weer tegen als huisnaam: De Bajoene.
Wijnfestival
Het Middelburgs wijnverleden is een tamelijk onbekend stukje geschiedenis. Dat wijnverleden begint in de vijftiende eeuw, als de wijnhandel van de Vlaamse steden Brugge en Damme verschuift naar de Zeeuwse delta. Hoogtepunt ligt in de zestiende eeuw, terwijl in de eeuwen daarna de wijnhandel afneemt maar wel blijft bestaan. Steden als Rotterdam en Amsterdam nemen de rol van Middelburg over.
Iemand die dat onbekende wijnverleden naar boven wil halen is Gerard van Keken, onder andere initiatiefnemer en organisator van het culinaire festival Smaek van Zeeland. Gerard heeft zich nu op de wijn gericht, en startte dit jaar met de organisatie van een wijnfestival, dat het weekend van 22 en 23 oktober in het oude Stadhuis van Middelburg wordt gehouden. Voorafgaand aan dit festival werd donderdagavond 20 oktober een symposion georganiseerd, waar de wijngeschiedenis centraal stond. Een van de sprekers was een studente van UCR (University College Roosevelt) in Middelburg, Simone Landman. Zij schetste een beeld van de omvang van de handel tussen La Rochelle en Middelburg. Haar onderzoek was gebaseerd de bestudering van uitgegeven notariële akten uit de vijftiende en zestiende eeuw en bevestigde de vermeldingen in de literatuur die ik al eens had verzameld. Zo is er berekend dat er in 1550 in Middelburg 12.005 tonneau van 900 liter werden aangevoerd, tegen 7.345 in Dordrecht.
Historische wijnroute
Ter gelegenheid van het wijnfestival stelde Gerard tot slot met hulp van diverse historische specialisten een wijnroute samen langs plaatsen die belangrijk waren voor de Middelburgse wijnhandel. Ik liep die wandeling op een zonovergoten vrijdagmorgen, en heb ervan genoten! De weinige kennis die ik de afgelopen jaren van wijnhaven Middelburg heb verzameld, ging door deze wandeling echt leven, mede door de teksten en het beeldmateriaal verzameld in het routeboekje.
Zo leerde ik dat Middelburg een stadskraan had gehad, en waar precies de wijnhaven had gelegen. Dat er in deze stad nog een prachtig straatje is waar de kuipers hun ambacht uitoefenden. En dat tal van huizennamen dus verwijzen naar dat wijnverleden!
Verder onderzoek
Naar de geschiedenis van de wijnhandel in Middelburg moet nog veel onderzoek gebeuren. Mogelijk dat dat op UCR de komende jaren gebeurt. Ook Gerard van Keken heeft nog heel wat plannen. En in mijn eigen publicatie over de wijngeschiedenis van Nederland, die volgend jaar verschijnt, komt Middelburg uiteraard ook aan bod. Stay tuned!
