Voor het nieuwe boek Wijn van eigen bodem, dat ik samen met Irene de Vette aan het schrijven ben, doe ik ook onderzoek naar de geschiedenis van de Nederlandse wijnbouw. Een onderwerp dat de afgelopen jaren in de literatuur weinig verder is gekomen dan het overschrijven van teksten van elkaar. Bovendien met een soms hardnekkig blijven vasthouden aan het idee dat wij in het noorden ooit wijngaarden van enige omvang hebben gekend. Eén van de spannendste opmerkingen in die teksten is de vermelding dat Napoleon de wijngaarden in de Nederlanden verboden zou hebben, om zo de uitvoer van Franse wijn te beschermen. Een opmerking die me altijd enorm heeft gefascineerd, en waar ik nooit een bewijs of vindplaats voor ben tegengekomen. Een stukje van het antwoord vond ik onlangs eindelijk in een recent verschenen Belgische studie, Vignobles de Sambre et de Meuse, 12 siècles d’histoire, van Guy Durieux en Marc Vanel (2014).
België loopt sowieso ver op ons voor met betrekking tot de studie van de eigen wijnbouw: in 2009 verscheen al het fraaie Belgische wijngaarden, met daarin een gedegen hoofdstuk over 1200 jaar wijnbouw in de Zuidelijke Nederlanden. In dat hoofdstuk wordt Napoleon niet genoemd, en worden veel plausibelere redenen gegeven voor het verdwijnen van de wijnbouw in de meeste delen van België. Daaronder zijn de goede verkrijgbaarheid van kwalitatief veel betere wijn uit Frankrijk en andere wijnlanden, de aanwezigheid van goedkoop bier en de vele oorlogen die sinds de zestiende eeuw het gebied teisterden. Omstandigheden die overigens ook allemaal golden voor de Noordelijke Nederlanden.
Napoleontische prefecten
Na lezing van de recente studie van Durieux en Vanel werd ik zoals gezegd eindelijk een stapje wijzer. De auteurs noemen namelijk de verslagen van sommige Napoleontische prefecten die aan het begin van de 19e eeuw beweren dat Napoleon opdracht heeft gegeven de Belgische wijngaarden te rooien om de Franse wijnen niet in de schaduw te stellen. Aha, daar komt die vermelding dus vandaan! Echter, voor deze bewering geven de prefecten in hun verslagen geen bronvermelding. Een wet of acte of advies van Napoleon is deze prefecten blijkbaar niet bekend. En dat is een beetje vreemd.
Durieux en Vanel merken op dat het sowieso een vreemde bewering is, want de streek rondom Luik, waar het in die verslagen over gaat, was op dat moment helemaal niet ‘Belgisch’, maar Frans. De wijnen die er waren, waren ook ‘vins français’ De Oostenrijkse Nederlanden maakten, net als de Noordelijke Nederlanden, op dat moment onderdeel uit van het Napoleontische Rijk. Bovendien stelde de wijnbouw al enige tijd niet veel meer voor, en waren er ook rapporten die aandacht vroegen voor de deplorabele staat waarin de wijnbouw in de Zuidelijke Nederlanden zich bevond. Een voorbeeld: in 1812/13 telde de omgeving van Luik nog slechts 36 hectare wijngaard, in 1846 was dat gedaald tot een kleine 26. Van een dergelijke omvang kon nauwelijks een bedreiging zijn uitgegaan voor de Franse wijnen! Met welk doel hebben die prefecten dit dan beweerd? Helaas gaan Durieux en Vanel daar niet verder op in.
Maar dan nog: als de situatie in de provincies die korte tijd later België zouden worden al zo was, hoeveel slechter moet die dan wel niet in de Noordelijke Nederlanden zijn geweest? Voor grote wijngaarden boven de lijn Antwerpen – Venlo is sowieso door de eeuwen heen al geen bewijs (met uitzondering van een enkel perceeltje binnen beschutte kloostermuren). En de eventuele Limburgse wijngaarden zullen er niet veel beter aan toe zijn geweest dan de Luikse.
Koning Willem I
Naast dit boeiende puzzelstukje levert het boek Vignobles de Sambre e de Meuse meer wetenswaardigs. Bijvoorbeeld dat koning Willem I in 1817 de aanplant steunde van zes hectare wijnstokken bij Leuven, door deze uit te sluiten van belasting. Of de vorst zich ook na 1830, toen de zuidelijke provincies zich definitief van de noordelijke losmaakten, nog ooit met wijnbouw heeft bezighouden, is een intrigerende vraag. Mijn onderzoek is nooit af, blijkbaar…
Liefhebbers van de wijngeschiedenis van onze streken kan ik het boek van Durieux en Vanel van harte aanbevelen. Wel moet je over een goede kennis van het Frans beschikken. Het zou fijn zijn als het boek ooit vertaald werd!
Vignobles de Sambre et de Meuse is in België verkrijgbaar bij diverse boekhandels. Tevens kun je het bij de auteur bestellen. Meer informatie tref je op de website van Marc Vanel.
