Het hoogst haalbare Nederlandse diploma op wijngebied is dat van Magister Vini. Afgelopen donderdag werd Nederland een dertiende Magister Vini (MV) rijker: Joep Speet ontving zijn diploma Magister Vini uit handen van de voorzitter van de examencommissie Magister Vini, Gerhard Horstink. Waarom ik dit nieuws hier deel, is de bijzondere scriptie die Speet schreef voor zijn examen: ‘De invloed van de cisterciënzers op de wijnen van Bourgogne’. Speet kreeg er een voldoende beoordeling voor, door een examencommissie die voor de gelegenheid was uitgebreid met Bourgogne-kenner Gert Crum.
Climats
In de scriptie geeft Speet door middel van literatuurstudie en interviews een beeld van de invloed van de cisterciënzers op Bourgognewijnen. Behalve naar de rol van de cisterciënzers bij de huidige terroirindeling, waarbij vooral de climats een belangrijke rol spelen, kijkt Speet in zijn scriptie ook naar het wijngaardmanagement, de vinificatie en de verspreiding van de Bourgogne-wijnen. Daarbij komt hij tot de conclusie dat de rol van de kloosterorde bij de terroirindeling weliswaar gerelativeerd moet worden, maar dat hun rol in de Bourgogne op andere terreinen toch ook niet uitgevlakt moet worden. Nader onderzoek moet in de toekomst uitwijzen wat die rol, en de rol van de bekende clos, de ommuurde wijngaarden, precies is geweest. Met die clos zijn de cisterciënzers namelijk nauw verbonden. De beroemdste van deze ommuurde wijngaarden is Clos de Vougeot.
Terroir en cisterciënzers
Vooral de invloed van de cisterciënzers op de huidige situatie van de herkomstbenamingen in de Bourgogne is een uiterst boeiend onderwerp. Van de cisterciënzers is vaak gezegd dat zij verantwoordelijk zijn voor een eerste indeling van de wijngaarden op kwaliteit. Al in de middeleeuwen zouden zij de basis hiervoor gelegd hebben, met de instelling van hun clos op diverse locaties. Echter, clos en climat zijn zeker niet hetzelfde. Zoals moderne onderzoekers aangeven, een clos werd waarschijnlijk ingesteld om heel andere redenen dan kwaliteitsbewaking van de percelen. Foucher en Garcia argumenteren dat de clos van Vougeot zijn oorsprong vindt in een afgebakende bedrijfseenheid waarbinnen de lekenbroeders verbonden aan de abdij van Citeaux (waaraan de cisterciënzers hun naam ontlenen) veilig en volgens de regels van de orde konden werken, bidden en slapen (een constatering die Speet overigens niet noemt in zijn scriptie). Een climat daarentegen is een nauwkeurig afgebakend kadastraal wijngaardperceel dat door het Institut National de l’Origine et de la Qualité (INAO) in de wijnwetgeving is opgenomen. In de Bourgogne zijn ze van groot belang, omdat de beroemdste wijnen nauw gelieerd zijn aan een climat. Ik ga hier niet verder in op de complexe relatie tussen clos en climat. Volstaat hier te melden dat Speet in zijn scriptie aangeeft dat die invloed van de cisterciënzers op de huidige terroirindeling op een vertekende manier in de standaardliteratuur terecht is gekomen en dat die rol gerelativeerd moet worden. Tijdens de presentatie van zijn onderzoek, op donderdag 7 maart bij Delta Wines in Waddinxveen, haalde Speet de Oxford Companion to Wine uit 1999 aan, alsook het bekende historische werk van Rod Phillips, A Short History of Wine, in 2001 in het Nederlands verschenen als Een kleine geschiedenis van wijn. Beide werken kennen een grote rol toe aan de cisterciënzers bij een kwaliteitsindeling van de wijngaarden op basis van de beste percelen.
Historisch besef
Het is naar mijn idee Speets grote verdienste dat hij het heeft aangedurfd dit lastige historische onderwerp uit te diepen, waardoor hopelijk bij een groter publiek het besef ontstaat dat historische aannames voor de wijngeschiedenis regelmatig getoetst moeten worden op hun waarheidsgehalte, zelfs in een beroemd gebied als de Bourgogne, iets wat helaas nog veel te weinig gebeurt. Mythes leiden in de wijngeschiedenis een hardnekkig bestaan. Het ontstaan van een mythe is overigens ook interessant: zo zou de Confrérie des Chevaliers du Tastevin, gevestigd in de beroemdste bezitting van de cisterciënzers, Clos de Vougeot, hierin een duidelijke rol gespeeld hebben. Vooral sinds de instelling van deze broederschap in 1934 is de romantische notie van monniken als hoeders van de Bourgondische wijnbouw – al ontstaan in de 19e eeuw – een eigen leven gaan leiden. Een notie die door veel wijnhuizen en in de Bourgogne-promotie maar al te graag in stand wordt gehouden.
UNESCO Werelderfgoedlijst
Wat Speet niet bespreekt, maar wat ik persoonlijk wel boeiend vind, is dat het onderzoek naar de oorsprong van de climats en daarmee samenhangend de rol van de kloosterorden (naast de cisterciënzers ook de benedictijnen) vooral op gang is gekomen dankzij de nominatie en uiteindelijke toekenning in 2015 van de status van UNESCO Werelderfgoed aan de climats. Tijdens dit langdurige proces is de structuur van de Bourgondische wijnbouw in het verleden en ook de rol van de diverse spelers (bisschoppen, adel, kloosterordes) grondig bestudeerd. Uitkomsten van dit onderzoek zijn door de pers opgepikt, onder andere in La Revue du Vin de France (Jérome Baudouin, november 2016) en ook in ons eigen WineLife (Karel de Graaf, november 2015). (Speet drukt beide artikelen als bijlage af). Het is te hopen dat er nog veel nieuwe studies zullen volgen, want de bronnen zijn nog lang niet uitputtend bestudeerd!
Aan de verspreiding van de nieuwe kennis over de werkelijke rol van de kloosters in de Bourgogn en dan specifiek het klooster Citeaux draagt de scriptie van Joep Speet voor een Nederlands publiek op belangrijke wijze bij. Het is te hopen dat wijnprofessionals én –liefhebbers zijn scriptie lezen en dat zijn poging de huidige literatuur op compacte wijze samen te vatten bijdraagt aan de bredere kennis van dit stuk boeiende wijngeschiedenis en de relativering van een belangrijk onderwep.
De scriptie van Joep Speet is hier te downloaden.
Over het examen Magister Vini
Met het instellen van het examen Magister Vini wordt tegemoet gekomen aan de wens van de wijnbranche om de wijnkennis in Nederland op een hoger niveau te brengen. Het examen Magister Vini voldoet aan de eisen op niveau 5 zoals deze zijn vastgesteld door de Stichting Dranken Examens en Normering (SDEN). Voor de toelatingseisen en het aanmeldingsformulier voor het examen Magister Vini kijk op www.magistervini.nl.
© foto Clos de Vougeot: Wikimedia Commons, Jebulon – Own work, CC BY-SA 3.0
