Onder de hamer: zilveren wijnkoeler …

Op donderdag 19 januari a.s. wordt bij Christie’s in New York een zilveren wijnkoeler geveild, in 1797 door George Washington, de eerste President van de Verenigde Staten (1789 tot 1797), geschonken aan Alexander Hamilton. Geschatte opbrengst: $ 400.000,- tot $ 600.000,-. Jammer dat ik zo’n bedrag niet ergens heb liggen! Ik ben namelijk al jaren gefascineerd door wijnkoelers, en verzamel ijverig afbeeldingen waarop ze afgebeeld staan. En dan heb ik het niet over die plastic houders voor één fles, of over moderne designvarianten uitgebracht door champagnehuizen, maar over de grote bakken van zilver of ander metaal uit vroeger eeuwen. Ooit zag ik er één van marmer in de Menkemaborg in Uithuizen, en sindsdien ben ik ermee bezig.

Majestically plain
Terug naar de wijnkoeler uit 1797. Het fascinerende object is gemaakt van Sheffield-plated silver, en wordt bij Christies ter veiling aangeboden door de afstammelingen van Alexander Hamilton, een belangrijke medewerker van Washington. Het object is nooit eerder te zien geweest voor publiek. De wijnkoeler kan vier flessen bevatten, en werd in 1789 vervaardigd als onderdeel van een serie van vier in opdracht van George Washington. Twee exemplaren waren in gebruik op  Mount Vernon, het landgoed van Washington in Virginia, één werd er verkocht en de vierde werd dus geschonken aan Hamilton, als eerbetoon aan een 22-jarige vriendschap.
Washington stelde hoge eisen aan de objecten die hij om zich heen verzamelde, en wilde een stijl ontwikkelen die de President van de jonge Verenigde Staten én het land recht deed. Al te grote opsmuk moest vermeden worden. Gouverneur Morris, belast met de inrichting van het huis van de president, schreef aan Washington met betrekking tot de wijnkoelers: “I think it of very great importance to fix the Taste of our Country properly, and I think Your Example will go very far in that respect. It is therefore my Wish that every Thing about you should be substantially good and majestically plain; made to endure.”

En ‘majestically plain’ is de zilveren wijnkoeler dan ook, zeker als je hem vergelijkt met zilveren wijnkoelers uit dezelfde tijd in Nederland, zoals deze uit 1764, die recent op de PAN werd aangeboden. En al helemaal als je er een afbeelding van een eeuw eerder naast legt, zoals het bekende schilderij van Bartholomeus van der Helst uit 1648 (collectie Rijksmusuem, zie hieronder).  Alleen aan de handvaten van Washington’s wijnkoeler is iets van versiering – leeuwenkoppen – te ontdekken. Ook de keuze van het materiaal, Sheffield-plated zilver, een combinatie van laagjes zilver en koper, in plaats van massief zilver, benadrukte de voorkeur voor strengheid van de jonge Amerikaanse bestuurderselite.

Ruimte voor vier flessen
Washington schreef niet alleen de stijl voor, ook aan het ontwerp stelde hij eisen: “with an allowance in the depth of it for ice at the bottom so as to raise the neck of the decanter above the cooler… The reason why I prefer the aperture for every decanter or bottle to coolers that would contain two and four is that whether full or empty the bottles will always stand upright and never be at variance with each other.” Een situatie zoals ik recent in Franciacorta aantrof, in Palazzo Lana, de historische zetel van het huis Berlucchi Guido, wilde Washington voorkomen! (Onderste foto.)

Zelf heb ik nooit eerder een wijnkoeler met zo’n schitterend binnenwerk gezien, op afbeeldingen noch als object. Over de rol van wijnkoelers en hun ontstaan heb ik nog weinig literatuur aangetroffen. Gelukkig worden ze wel in diverse museale collecties bewaard, en staan ze afgebeeld op heel wat schilderijen. Ga er maar eens op letten! Ze komen in ieder geval al voor sinds de vroege zestiende eeuw. Eén bron noemt zelfs de vijftiende eeuw, maar bij navraag was de vindplaats van die vermelding niet meer te achterhalen helaas.

De rol is vanzelfsprekend het koel houden van kannen, kruiken en later flessen wijn. In die containers zit al een enorme variatie, evenals in de vormgeving van de koelers zelf. Koud water kon als koelend element dienen, en bij de feesten van adel en hof ongetwijfeld ook ijs, dat ’s winters uitgehakt werd uit vijvers en bewaard in speciale kelders. Op diverse landgoederen, ook in Nederland, zijn dergelijke ijskelders nog aanwezig.

Zo’n wijnkoeler vertelt een prachtig verhaal over het leven van alledag in vroeger eeuwen. Ik kom er zeker nog eens op terug!

Overigens, als je er op let, kom je anno 2012 ook zeer diverse wijnkoelers tegen. Recent maakte ik een serie op een proeverij. Kijk hier voor voor de foto’s, genomen tijdens All That Wine and Jazz in het Bimhuis op 15 januari jl.