Wijn heeft een lange geschiedenis, maar kun je achterhalen wat een bepaalde wijnterm in het verleden betekende? Ik hoop altijd van wel, maar erg makkelijk is het niet. Nog niet zo lang geleden doodde ik wat tijd op Instagram en kwam een post tegen van wijnschrijver en vriend Simon Woolf. Simon noemde een kleine wijnmaker in de Portugese wijnstreek de Alentejo, die hij had bezocht voor zijn nieuwe boek Foot Trodden. Het ging om een wijn van een bedrijf dat XXVI Talhas heette, wat letterlijk vertaald ‘26 amforen’ betekent. Van dit bedrijf proefde Simon een wijn die Palhete do Tareco heette; het bleek een stevige rosé.
Geïntrigeerd door de naam en door het verhaal besloot ik een paar flessen uit Portugal te laten komen. De naam deed me namelijk enorm denken aan een zestiende-eeuws wijntype dat ‘pilgetten’, ‘pailgette’ of ‘paillet’ werd genoemd. Ook met deze term werd een lichtrode wijn bedoeld, precies zoals Simon de palhete beschreef. Rond 1530 trof ik deze wijn onder andere in Utrecht aan, waar de wijnkelderbewaarder van het Domkapittel Willem Lobe deze wijn aankocht voor de kanunniken. Hij reisde daarvoor naar Middelburg, of liet de wijnen uit Middelburg komen. Het Woordenboek der Nederlandse Taal heeft al een vermelding van dit wijntype uit het eind van de veertiende eeuw, in een opsomming van wijnen: ‘witte bayoene, paelgette, poitous, malveczie’. Het wijntype was in de negentiende eeuw nog in Nederland bekend, zoals blijkt uit een vermelding in 1843 in het Nederlandsch Handelsmagazijn, een woordenboek voor de handel: ‘Paillet, algemeene fransche benaming der ligtroode, of geelachtig roode wijnsoorten, van welke inzonderheid vele goede soorten uit de Provence in den handel komen’. Was er enige relatie met deze Portugese palhetes, vroeg ik mij af?
Palhete do Tareco
Mijn fles Palhete do Tareco 2020 arriveerde zonder problemen, samen met een rode en een witte wijn die op dezelfde wijze gemaakt waren. We proefden de palhete bij een simpel pastarecept met worst, kerstomaatjes, mozzarella en snijbonen. Dat werd een uiterst prettige doordeweekse avond! De palhete bleek inderdaad mooi donkerrose van kleur, kruidig in de geur, vol en intrigerend van smaak, gemaakt met veel precisie. Bovendien was de wijn ontzettend levendig; datzelfde levendige troffen we ook aan in de rode wijn, waarin het rode fruit het glas uit spoot. Echt zo’n wijn om spontaan open te maken, wat je ook eet die dag.
De drie wijnen die ik had besteld, Palhete do Tareco, Tinto do Tareco en Branco do Tareco, waren allemaal in amfoor gemaakt. De Portugese term daarvoor is ‘talha’. Zeker tot halverwege de twintigste eeuw had iedereen in de Portugese Alentejo een of meerdere talhas in zijn keldertje staan. Daarin werd de wijn gemaakt van eigen druiven. Als je zelf geen druiven had, sloot je een dealtje met iemand die wel wat stokken had, en mocht je de overgebleven trosjes gebruiken die na de oogst waren blijven hangen. Zo beschikte iedereen over zijn eigen voorraadje wijn. De wijn uit de talhas werd niet gebotteld en alleen lokaal gedronken.
Traditionele wijn
Nieuwsgierig naar meer informatie over de palhete, mailde ik wijnmaker Ricardo Santos, verantwoordelijk voor de wijnen van XXVI Talhas. Hij schreef me terug: ‘The palhete wine is a very traditional wine from our region; we also use the word ‘petroleiro’ for this wine, because the colour is very similar to petroleum. We are located in the region Vidigueira, famous for its white wines. About 30 years ago, 70% of the vineyard still was white grapes, against the rest of the Alentejo, where mainly red wine is produced.
The palhete or petroleiro colour appears because in very old vines, when the vines were grafted, sometimes the producer wasn’t sure about what grape they were grafting, and it was very easy to mix white and red grapes in the same vineyard block. Sometimes the red grapes weren’t enough to fill up the talha; so as not to throw anything away, white grapes were mixed in the same talha with the red.
One other reason for the tradition of palhete production in our village is that at the end of the harvest, very small wine producers, those that had small talhas (called ‘tarecos’) in their houses but didn’t have vineyards, talked to the grape growers and were allowed to take the ‘rabisco’ (the leftovers). They mixed all the grapes that they could find in the vineyards and didn’t separate the red and white grapes.’
Mix van rood en wit
Ricardo begon een aantal jaar geleden met het recreëren van dit wijntype, maar nu voor een bredere markt. De wijn wordt wel gemaakt in amfoor, maar daarna gebotteld. Dat verhaal lees je straks uitgebreid in Foot Trodden, overigens.
Ricardo vertelde me in zijn mail over zijn gebottelde talha-wijnen: ‘For our Tareco-wines, the proportion between red and white is about 70% white grapes, with the varieties antão vaz, roupeiro, perrum, diagalves and manteudo, and 30% of red grapes: aragonês (tempranillo), tinta grossa and trincadeira. Our Palhete do Tareco is a single vineyard wine, with vines about 30 years old. We harvested all grapes together, white and red, and put them in two talhas. The fermentation is spontaneous and we hardly add any sulphur. The grapes stay together with the wine until November 11th, that is the first legal day for taking out the wine from the talhas. The filtration occurs natural. We add a little bit of the stems to the talha, which collect at the bottom. The talha has a tap, so that we can draw off the wine that passes those stems; we get really clean wine this way.’
Ricardo noemde hierboven 11 november als eerste dag waarop bij wet de talha-wijn getapt mag worden. Dit heeft te maken met de bijzondere DO Vinho do Talha, in de Alentejo in 2012 geïntroduceerd. Druiven kunnen verbouwd worden in alle acht van de subregio’s van de Alentejo. Om Vinho de Talha genoemd te mogen worden, moet de wijn in de talha’s blijven vanaf de oogst tot op zijn minst 11 november.
Is palhete pailgetten?
Heeft deze palhete nu iets te maken met de middeleeuwse pilgetten of pailgetten ? Eerlijk gezegd, ik ben er nog niet uit. Waarschijnlijk toch niet echt, en zeker niet deze amfoorversies. Die waren immers bedoeld voor de makers zelf, niet voor grootschalige productie? En hoewel het wijntype palhete niet beperkt is tot de Alentejo (ik proefde ook een goed voorbeeld uit de Minho, van Phaunus, een label van wijnmaker Vasco Croft), kwamen er bij mijn weten in de middeleeuwen nauwelijks wijnen uit Portugal naar ons land. De pilgetten die via Middelburg aangevoerd werd, kwam vaak uit Gascogne. Wat niet wegneemt dat er mogelijk meer aan de hand was. Er zijn tenslotte ook aanwijzingen dat Vlaamse handelaren al veel eerder in de Douro waren dan de achttiende eeuw, de tijd waarin port en stevige rode wijnen uit dit gebied steeds vaker naar het noorden kwamen. Misschien kwam er wel wijn uit Portugal onder andere vlag naar onze streken? Het zal nog wel even een mysterie blijven, wat precies de relatie is. Misschien is het gewoon het woord, dat in diverse talen ‘bleekrood’ aanduidt, net als cla(i)ret zo’n aanduiding was. Palhete-wijnen worden ook ‘claret’ genoemd, zag ik op het etiket van de Palhete do Tareco.
Wat ik dan echter ook wel weer heel bijzonder vind, is die dag van 11 november. Ook in Nederland gold 11 november, Sint Maarten, als een belangrijke dag voor de wijn: vanaf die dag was het gegiste sap van druiven ook echt wijn, en mocht het verkocht worden. Prachtig hoe dat soort tradities ook in deze talha-wijnen weer terugkomen.
Wie meer wil weten over de wijnen van XXVI Talhas: Simon Woolf publiceerde een hoofdstuk uit het nieuwe boek Foot Trodden op de website van de Circle of Wine Writers. Het boek zal gewijd zijn aan de kleine wijnmakers van Portugal, die vaak nog met de voet hun druiven persen. Vandaar de titel. Je hebt nog ongeveer een week om via de Kickstarter campagne bij te dragen aan dit boek. Liefhebbers van Portugese wijnen, mis dit niet!
Ik kocht de wijnen van XXVI Talhas via vinha.pt, een uitstekende Portugese webwinkel.
