Makkelijk is het niet, boeren en ondernemen op een archeologische vindplaats die in 2021 bovendien UNESCO Wereldgoed werd. Maar wijngaardenier Sjacco Jaspers ziet vooral de kansen, en daarom konden we deze zomer op zijn wijnterras De Holdeurn in Berg en Dal van een echte Nederlandse ‘Romeinse’ wijn genieten, de Limes Mulsum.
Zoals met vele wijngaardeniers in de omgeving van Groesbeek, raakte Jaspers in 2006 gegrepen door het enthousiasme van Freek Verhoeven, van De Colonjes. ‘Zonder zijn enthousiasme was er in en om Groesbeek nooit een wijnstok gezet’, vertelt Jaspers. De vader van Jaspers verbouwde graan en hield wat vee en kippen, maar Jaspers liet de kippenschuren tot vakantieverblijven ombouwen. Het graan op zijn velden langs de Oude Kleefsebaan bood de vakantiegasten echter niet al te veel beleving. De wijnstok beloofde dat wel te doen, en zo plantte Jaspers 2 hectare druivenstokken aan. Eerst cabernet blanc en johanniter, later ook souvignier gris. Hij volgde in Duitsland een cursus wijngaardbeheer, en leerde in de loop der jaren de stokken te verzorgen. Dat de lemige löss van de helling zo zijn eigen behandeling vroeg, werd gaande het avontuur ook steeds duidelijker. Gelukkig was daar altijd de kennis en ervaring van Verhoeven en de uitwisseling met andere wijngaardeniers in de omgeving. Vanaf het begin werden de wijnen op De Colonjes gemaakt, later door Adam Dijkstra bij Wijnbouwcentrum Groesbeek. Om de wijnen aan het publiek te presenteren, ontstond in 2019 op een schitterend punt op zijn terrein het wijnterras, open van de lente tot en met de herfst. De 5.000 flessen witte wijn die wijngaard De Holdeurn jaarlijks oplevert, vinden hun weg vooral naar de huurders van de kampeerboederij en de fietsers en wandelaars die op het terras komen uitrusten. Regelmatig organiseert Jaspers bovendien evenementen op het terras. ‘Als onze gasten vroeger aan kwamen rijden voor een vakantie, beseften ze helemaal niet dat ze langs een wijngaard waren gereden. Dankzij dat terras is die beleving er nu wel’, aldus Jaspers. ‘En ik wil mijn wijn vooral inzetten om mijn gasten wat extra’s te bieden, hier in Berg en Dal.’
Pannenbakkerij naast het erf
Het assortiment wijnen dat op het terras gedronken kan worden, is dit voorjaar uitgebreid met een wel heel bijzondere wijn: de Limes Mulsum, een ‘Romeinse’ wijn op basis van Nederlandse druiven, lokale honing en kruiden. Waarom een Romeinse wijn, en hoe zit het met die naam, Limes Mulsum? ‘Al sinds ik als kind op en rond ons erf speelde, wist ik dat er hier iets bijzonders in de grond zat. We vonden altijd al stukjes aardewerk, die heel oud moesten zijn. Hier pal naast ons huis stond zo’n tweeduizend jaar geleden namelijk een pannenbakkerij, waar in de Romeinse tijd dakpannen werden gemaakt voor al die stenen huizen en forten die de Romeinen hier bouwden. Die pannenbakkerij omvatte diverse ovens en is zo bijzonder, dat UNESCO hem in 2021 op de Werelderfgoedlijst heeft gezet. Het terrein, De Holdeurn genaamd, maakt deel uit van wat ze noemen de Neder-Germaanse Limes, de grens van het Romeinse Rijk in Neder Germanië. Limes – je spreekt het uit als Lie-mes – betekent namelijk ‘grens’. Het is natuurlijk prachtig, zo’n monument pal naast je erf, maar het betekent ook dat we heel beperkt zijn in wat we mogen bouwen en doen. Gelukkig zag ik ook de kansen, zeker toen ik hoorde dat de Utrechtse brouwer Maximus een Limesbier had gebrouwen. Zoiets wil ik ook, bedacht ik me. Waarom geen Limeswijn? Die Romeinse pannenbakkerij was zo ongeveer de eerste industrie van Nederland, dat verhaal moet toch kansen bieden voor mijn wijnen hier?’
Romeins aperitief
Jaspers deed wat onderzoek, kwam in contact met de auteur van dit artikel, en zo ontstond het plan van de Limes Mulsum. Mulsum is namelijk een aperitiefwijn die zeer door de Romeinen gewaardeerd werd. Hoewel zij zeker ook ‘gewone’ wijnen dronken, zonder kruiden of specerijen, was deze wijn met honing en specerijen in alle delen van het grote Romeinse Rijk erg geliefd. Er zijn zelfs recepten van overgeleverd. Voor de festiviteiten rondom de UNESCO-status van de Limes, in 2021, werd op basis van zo’n oud recept een speciale Nedermulsum ontwikkeld door de Nijmeegse culinair historica Manon Henzen. Zij schreef een recept voor een wijn met honing, zwarte peper, korianderzaad en anijszaad, dat vervolgens zelf thuis gemaakt kon worden. De zwarte peper werd twintig eeuwen geleden vanuit het Midden-Oosten naar hier geïmporteerd (er zijn zwarte peperkorrels uit die tijd bij archeologische opgravingen gevonden), de anijs en de koriander zijn in onze kruidentuinen geïntroduceerd door de Romeinen. Dit recept voor Nedermulsum vormde vervolgens de basis voor de Limes Mulsum van wijngaard De Holdeurn. ‘Welke wijn ik hiervoor wilde gebruiken, wist ik vorig najaar al. Maar het omwerken van het keukenrecept, in grammen en eetlepels, naar een recept voor een tank van bijna 650 liter wijn, dat was wel even een uitdaging. Gelukkig vonden ze de mulsum gelijk lekker bij het Wijnbouwcentrum Groesbeek, waar hij gemaakt is.’
De eersten die de Limes Mulsum dit voorjaar konden proeven, waren de deelnemers aan de zogenaamde Romeinendag in maart, een dag voor geïnteresseerden in de geschiedenis van de Romeinse tijd in Nederland. De wijn bleek een groot succes, en inmiddels is de hele tank gebotteld en kan iedereen de bijzondere Limes Mulsum proeven, op Jaspers’ wijnterras aan de rand van zijn wijngaarden. Over enige tijd kun je daar ook meer informatie over de pannenbakkerij lezen, als Jaspers zijn vitrines met vondsten gereed heeft en informatiepanelen over de Limes zijn geïnstalleerd.
Wijncultuur
Tot slot nog even dit: nee, de Romeinen brachten behalve de anijs en de koriander niet ook de wijnstok naar ons land. Voor die veronderstelling is tot op heden geen enkel bewijs gevonden. Wat zij wel brachten, is de wijncultuur, de liefde voor en interesse in wijn. Daarvan getuigen onder andere de prachtige Romeinse glazen en de bronzen serviezen met zeven die in tal van museumcollecties te bewonderen zijn. Om de kruiden uit de mulsum te zeven, gebruikte je vroeger zo’n zeef. Bij de Limes Mulsum hoeft dat gelukkig niet, die kun je kant-en-klaar uit de fles in je glas gieten. Met de wijn van De Holdeurn heeft Jaspers niet alleen een het UNESCO Werelderfgoed de Neder-Germaanse Limes, geëerd, maar ook dat bijzondere moment in onze geschiedenis, de kennismaking met wijn!
Dit artikel schreef ik oorspronkelijk voor Wijn & Wijngaard. Het verscheen in nummer 2 van 2023.
Dwars door Nederland liep tweeduizend jaar geleden, langs de Rijn, de noordelijke grens van het Romeinse Rijk: de Limes. De Romeinen bouwden er wachtposten, forten en legerplaatsen. Ook legden zij wegen, kanalen en havens aan. In het grensgebied ontstonden dorpen waar ambachtslieden, handelaren en gezinnen van soldaten woonden. De waardevolle archeologische resten die van die Romeinse aanwezigheid in de bodem bewaard bleven, vormen samen het grootste archeologische monument van Nederland. Dit monument, de Neder-Germaanse Limes, kreeg in 2021 de status van UNESCO Werelderfgoed. Van de Neder-Germaanse Limes maken 19 beschermde locaties deel uit, waaronder naast de pannenbakkerij van De Holdeurn ook de resten van grensforten in onder andere Leiden, Utrecht, Arnhem en Zevenaar, van tempels in Elst, en van de legioenskampementen in Nijmegen. Meer informatie op www.romeinen.nl.
