In de nieuwe wijnbijbel, het boek Wine Grapes van Jancis Robinson, Julia Harding en José Vouillamoz, staan 1368 wijndruivenrassen beschreven, waarvan 26 uit Turkije. Eén van deze auteurs, druiven-geneticus Dr. José Vouillamoz, verbonden aan de universiteit van Neuchâtel in Zwitserland, was aanwezig op de vijfde European Wine Bloggers Conference in Izmir, en vertelde daar samen met dr. Patrick McGovern, archeoloog en chemicus uit Pennsylvania (ook wel de Indiana Jones van de wijngeschiedenis genoemd), over de oorsprong van de wijnbouw.
Wieg van de wijn in Anatolië
Door het combineren van hun onderzoeksvelden zijn de beide geleerden en hun teams tot de conclusie gekomen dat het zeer waarschijnlijk is dat de eerste gecultiveerde druivenstokken in Zuidoost Anatolië stonden. Ergens in dit gebied, op de grens van Turkije, Irak en Iran, hebben mensen voor het eerst de juiste, tweeslachtige wilde Vitis Vinifera-ranken geselecteerd uit de normaal gesproken eenhuizige planten en die verder gekweekt. McGovern doet dat op basis van aardewerk waarin residu van wijnsteenzuur is gevonden, Vouillamoz op basis van DNA-onderzoek aan Vitis Vinifera-planten. Dat Georgië en Armenië eveneens de oorsprong van de wijnbouw claimen, hoeft met hun bevindingen niet in strijd te zijn: ook deze gebieden hebben goede papieren op diverse terreinen, en liggen net even ten noorden van het genoemde gebied. De wijnbouw kan uiteindelijk best op meerdere plaatsen gelijktijdig zijn ontstaan.
Ook de taalkunde ondersteunt de bevindingen van McGovern en Vouilamoz: het oer-woord voor ‘wijn’ stamt uit het Hettitisch, een Indo-Europese taal die gesproken werd in Anatolië in het tweede millennium voor het begin van onze jaartelling. (Wil je dit alles nalezen, dan geef ik onderaan het artikel een lijstje met literatuur. )
DNA-onderzoek door Vouillamoz en anderen heeft aangetoond dat de groep gecultiveerde druivenrassen zoals we die nu in Europa kennen de meeste overeenkomsten in DNA vertoont met de groep wilde én gecultiveerde druivenrassen uit hedendaags Turkije, Georgië en Armenië. Trek je die redenering door, dan kun je veronderstellen dat ‘onze’ rassen als pinot noir, riesling of chardonnay ooit ontstaan zijn uit rassen die nu nog in Turkije groeien. Helaas is het onderzoek naar de huidige Turkse rassen nog niet zo ver gevorderd dat daar nadere uitspraken over te doen zijn. Maar met het proeven van Turkse wijnen van inheemse druivenrassen zou je dus wel eens heel erg dicht bij de cru’s uit de verre oudheid kunnen komen! En dat is een geweldig spannend idee, toch?
Vijf belangrijke druivenrassen
Op dit moment wordt er in Turkije slechts een handvol inheemse druivenrassen commercieel ingezet. Ik beschrijf de vijf belangrijkste hieronder, met een aantal voorbeelden van wijnen die ik ter plekke proefde. Slechts een deel daarvan vind je in Nederland. De wijnen van Kavaklidere en Doluca zijn in Turkse restaurants meestal wel te krijgen. Tijdens het onderzoek voor dit artikel kwam ik een leverancier van het huis Yazgan tegen. Ook is er een webwinkel waar je proefpakketten van drie grote huizen kunt bestellen (zie de lijst onderaan dit artikel).
Emir (betekent ‘bevel’)
Belangrijkste witte druivenras van Kappadocië, waar nog veel oude, ongeënte stokken staan. Frisse, lichte wijnen, soms sterk mineraal. Rijpen meestal niet op houten vaten en ondergaan zelden malolactische fermentatie. Komt ook vaak voor in een blend met bijvoorbeeld narince.
Emir 2011, producent Yazgan; eerste witte Turkse wijn die ik proefde, aan het begin van de conferentie. Ik was onmiddellijk verkocht. Vol en mineraal van smaak, met stevige en frisse zuren, veel citrus en ook wat tropisch fruit. Droog, met op de een of andere manier een rijpe indruk van hazelnootpasta.
Emir 2011, producent Kocabağ, geproefd in proeflokaal in Uçhisar, Kappadocië. Mineraal, bloemig en fris, met opnieuw stevige zuren. Droog en heel makkelijk drinkbaar. Werd vergist in tanks uitgehakt in de tufsteen, waarbinnen een stevige laag wijnsteenzuur voor de coating zorgt.
Sterk mineraal, ook bloemig, fris, stevige zuren. Niet heel spannend, wel prettig.
Sparkling Emir, producent Kavaklidere, geproefd bij de ontvangst aan de Cotes d’Avanos, Kappadocië. Ik maakte er geen proefnotities, maar emir blijkt uitstekend geschikt voor mousserende wijnen. Fris en fruitig, heel prettig. Gemaakt via de methode Charmat, dus in grote tanks, niet met een tweede gisting op de fles.
Narince (betekent ‘delicaat’)
Meest aangeplante witte druivenras van Turkije, afkomstig uit de Tokat-regio in noordoost Anatolië; de bladeren worden door het hele land gebruikt voor dolma’s en de druiven zijn ook erg populair als tafeldruif. De wijnen zijn voller dan die van emir, en worden veel vaker op houten vaten gerijpt.
- Reserve Narince 2010, producent Vinkara; een soort Turkse Albariño, met veel pit. Kruidige aroma’s, stevige zuren, fluwelig in de mond met wat lauriertonen als de wijn iets opwarmt. Uitstekende eetwijn!
- Prestige Narince 2011, producent Kavaklidere, Cotes d’Avanos; geproefd in het proeflokaal van Kavaklidere in Kappadocië, met uitzicht op de wijngaarden. Prettige volle wijn, met rijpe aroma’s van perzik en abrikoos. Matige zuren, drogende afdronk. De wijn onderging geen malolactische fermentatie. Opnieuw een prima eetwijn!
- Tatli Sert (Zoet en sterk), Narice 2000, producent Kavaklidere; letterlijk en figuurlijk het toetje bij een uitstekend diner in restaurant Han Ciragan, in Ürgüp, Kappadocië.
Notig in geur en smaak, met aroma’s van sinaasappelschil, honing en abrikoos. Rijpte 10 jaar op barriques en werd versterkt met cognac (ik vermoed brandy, eigenlijk) tot 19%. Dit type wijn wordt al gemaakt sinds de oprichting van het bedrijf in 1929. Ik zou er graag eens een (half)zoete madera naast zetten, een Bual bijvoorbeeld. Van dit type dessertwijn bestaat ook een rode versie van het druivenras öküzgözü, dat 6 jaar in barriques rijpt.
Kalecik Karası (betekent ‘de zwarte van Kalecik’)
Aanwezig in Turkije sinds de tijd van de Hettieten (1650-1200 voor Chr.), zo zegt de overlevering. Dit rode ras is vooral belangrijk in Centraal Anatolië, en komt oorspronkelijk uit de omgeving van Ankara. De wijnen zijn licht en vrolijk, en doen mij denken aan een goede Beaujolais Villages (in ieder geval niet een van de zwaardere cru’s). Er wordt wel houtrijping gebruikt, maar zonder vind ik de wijnen geslaagder. Overigens mijn favoriete Turkse rode wijn!
- Plato Kalecik Karası 2011, producent Sevilen; helder rood van kleur, fruitig van smaak, met wat kruidigheid en een licht karamel-zoetje aan het eind. Elegant en fris, doet ook wel wat denken aan een St. Laurent, aldus een van de mede-proevers.
- Reserve Kalecik Karası 2010, producent Vinkara; opnieuw een kruidige en fruitige wijn, licht en erg prettig drinkbaar. In de afdronk wat bitters, en doet af en toe denken aan de lichtere varianten van nerello mascelese (Etna, Sicilië). De vulkanische bodems hebben de beide wijnen in ieder geval ook gemeen.
Öküzgözü (betekent ‘stierenoog’)
Een druivenras afkomstig uit het oosten van Anatolië, rondom Elaziğ. De naam dankt hij aan de grote, donkergekleurde bessen. Samen met boğazkere het belangrijkste druivenras voor rode wijn van Turkije. De beide rassen komen ook vaak in een blend voor. Levert, sappige, soms stevige rode wijnen met frisse zuren.
Vintage Öküzgözü 2009, producent Kayra; krachtige wijn, veel hout, maar ook veel fruit. Rijke en zoete impressie.
Prestige Öküzgözü 2009, producent Kavaklidere; sterk drogende tannines, hout mooi geïntegreerd, fraaie stevige wijn.
Boğazkere (betekent ‘brandende keel’)
Eveneens afkomstig uit de omgeving van Elaziğ en zoals de naam al aangeeft, bekend om zijn stevige tannines. Is vaak een wat boerse, krachtige eetwijn, die wat tijd nodig heeft om zich te ontwikkelen. Krijgt bijna altijd houtrijping en wordt vaak geblend met öküzgözü, om de tannines wat zachter te maken.
- Tuğra Boğazkere 2009, producent Doluca; stevige, paars getinte eetwijn, met veel structuur en fris rood fruit. Geeft een zoete impressie: de druiven kunnen hoge suikergehaltes hebben, waardoor het alcoholpercentage ook vaak hoog is. In dit geval was dat 15,5%.
- Pendore Boğazkere 2009, producent Kavaklidere; de druiven voor deze wijn zijn afkomstig uit Pendore aan de Egeïsche Zee. 10% Öküzgözü is bijgemengd om deze krachtpatser wat verteerbaarder te maken. Eveneens een zoete impressie aan het eind, waarvoor de 15% alcohol zeker verantwoordelijk is.
Dus ben je op vakantie in Turkije, en wil je een plaatselijke wijn proeven, dan weet je nu wat je kunt kiezen. Van harte aanbevolen!
Verder lezen
- Jancis Robinson, Julia Harding and José Vouillamoz, Wine Grapes, Allen Lane, London 2012
- Patrick McGovern, Ancient Wine, The Search for the Origins of Viniculture, Princeton University Press 2003
- Patrick McGovern, Uncorking the Past: The Quest for Wine, Beer, and Other Alcoholic Beverages, University of California Press, 2010
- José Vouillamoz, Anatolia – Cradle of Wine? website Wines of Turkey
- Mariëlla Beukers, Narince, Emir en Kalecik Karasi: een impressie van de Turkse wijnwereld, website Perswijn Magazine, 11 december 2012
Turkse wijnen in Nederland
- www.mezopotamya.nl
- www.yazganwijn.nl