Kreta heeft mij enorm verrast. De lange wijngeschiedenis, de talloze eigen druivenrassen die nog maar net door de wijnwereld ontdekt worden, de prachtige natuur en de energieke en boeiende jonge wijnmakers die we bezochten gaven mij begin september een mooie indruk van de Kretenzische wijnbouw. Daarbij zie ik niet over het hoofd dat het grootste deel van de productie op Kreta bulkwijn betreft, die bijvoorbeeld in bag-in-box over de vakantieoorden van het eiland zelf en van Griekenland als geheel wordt uitgegoten. De kwaliteit van die bag-in-box wijnen kan zeker wel uitstekend zijn, en de moderne technologie die voor de productie daarvan ingezet wordt is ronduit indrukwekkend. Dat ervoeren we bij Agrunion, een grote coöperatie enige tientallen kilometer buiten Heraklion, de hoofdstad van het eiland. De enorme stalen tanks die daar in het gelid staan had ik nog niet eerder gezien. Voor veel kleine boeren in de omgeving is dit de plek waar ze de opbrengst van eigen kleine perceeltjes komen afleveren. De coöperatie maakt sinds enige jaren ook gebottelde wijn, waarvoor ze eigen wijngaarden bezitten. Een wijn uit die lijn is bijvoorbeeld de witte Vidiano, die uitstekend was.
Maar Kreta kent behalve deze grote bulkwijnproducent ook een groeiend aantal kleinere wijnhuizen, die vaak werken met de lokale druivenrassen en waar een jongere goed opgeleide generatie het roer aan het overnemen is. Deze kleinere wijnhuizen worden sinds enige tijd sterk geholpen in de promotie door Wines of Crete, dat naast de wijn ook de culinaire geneugten van het eiland als geheel onder de aandacht van het publiek brengt. Van de lokale druivenrassen is zoals gezegd vidiano de bekendste aan het worden, al heeft ook vilana goede papieren, en doen de rode druiven liatiko, kotsifali en mandilari ook graag mee. Wines of Crete noemt vilana de sterdruif van Kreta en vidiano de opkomende diva. De laatste is te vergelijken met viognier qua smaakprofiel. De rijpere wijnen hebben daar inderdaad wel iets van weg, met abrikoos en peer in de aroma’s. Bij de jongere wijnen zijn de overeenkomsten niet altijd zo duidelijk, en komen de citrustonen vaak meer naar boven. Vidiano kan ook sterk mineraal zijn, is mijn ervaring. Sterdruif vilana hebben we vrij weinig geproefd, alleen bij wijnhuizen uit de PDO Peza. Hier mag je een vrolijke niet al te zware wijn van verwachten met frisse citrustonen en vaak ook wat kruidigheid, in de richting van tijm en salie.
Samen met een groep vinologen van de VVN bezocht ik de wijnhuizen Lyrarakis, Klados, Karavitakis, Manousakis en Dourakis. Daarnaast proefden we bij diverse gelegenheden wijnen van andere uitstekende producenten. Bij de coöperatie Agrunion waren producten van de regio Dafnes uitgenodigd, waaronder Douloufakis. Hiervan had ik in Nederland al een aantal mooie wijnen op, waaronder een Vidiano uit amfoor. Bij Lyrarakis waren wijnhuizen van de regio Peza uitgenodigd. Er is wel berekend dat 20% van de Griekse wijnproductie uit Kreta komt en en 70% van de wijnproductie van Kreta uit het Peza-gebied. Het gebied kent een groot aantal uitstekende producenten, zoals Paterianakis, waarvan de zuivere en prachtige Vidiano me is bijgebleven.
Een kort overzicht van de bezochte wijnhuizen:
Lyrarakis
Het bedrijf van de familie Lyrarakis, opgericht in 1966, ligt ver inland, op een hoogte van ongeveer 350 meter in de bergen en op enige afstand van de doorgaande weg. Het is een stevig eind rijden vanuit Heraklion, het laatste stuk over onverharde wegen. Dat verhindert wijnliefhebbers er echter niet van hier op bezoek te gaan: een modern proeflokaal en terras liggen uitnodigend midden tussen de wijngaarden. Het terras zat bij onze komst dan ook goed vol. De familie Lyrarakis staat vooral bekend vanwege de herwaardering en redding die zij heeft bewerkstelligd van minder bekende inheemse variëteiten als dafni en plyto en sinds enige tijd ook melissaki. Deze wijnen maken onderdeel uit van de Single Area-lijn, waarvan alle wijnen van één druivenras en van één wijngaard afkomstig zijn. In wit maken een Vilana en een Vidiano eveneens deel uit van de reeks. Rode druivenrassen die daarin vertegenwoordigd zijn zijn mandilari, liatiko en kotsifali. De missie van vader Manolis om de inheemse Kretenzische druivenrassen van de ondergang te redden wordt inmiddels voortgezet door zijn kinderen, waarvan wij zoon Bart ontmoetten. Dankzij zijn Nederlandse moeder kon Bart ons een rondleiding geven in onze eigen taal, wat toch net weer makkelijker is om vragen te stellen. De wijnen van Lyrarakis zijn ook in Nederland verkrijgbaar, en zijn zonder uitzondering de moeite van het verkennen waard. Ze worden niet voor niets over heel het eiland geschonken en verkocht, tot op de luchthaven van Chania toe. Probeer vooral de Dafni, met zijn citrus- en lauriertonen!
Klados Winery
Klados Winery ligt oostelijk van het historische havenstadje Rethymno, in een heuvellandschap met uitzicht op zee. Het wijngebied Rethymno ontving in 2010 de status van PGI en is nog relatief onontwikkeld, maar dit is wel het oorsprongsgebied van de vidiano-druif. Zeer oude stokken zijn aangetroffen op de hellingen van het nabijgelegen bergmassief, en vandaaruit heeft de druif zich inmiddels over het eiland verspreid. Bij Stelios Klados, een bescheiden bedrijf midden in uitgestrekte olijfgaarden, proefde ik de meest zuivere en duidelijk geprofileerde Vidiano van de hele reis. Klados’ White Diva 2020 is met recht een diva te noemen, hoewel nog jong. Elegant, kruidig, met fantastisch mooie zuren en grote precisie. Ook Klados’ Great Hawk 2020, een blend van 40% vidiano en 50% moscato spina (een kloon specifiek voor Kreta van muscat blanc à petit grains, genoemd naar het dorpje Spina) is een bezoek aan dit wijnhuis waard. De Vidiano wordt aan de Muscat toegevoegd om de aromatische kwaliteiten daarvan de temperen. Klados’ maakt over de hele linie een mooie range wijnen, waaronder ook de rode Winumatari, een eerbetoon aan de Minoïsche geschiedenis van Kreta. In alle wijnen komt duidelijk de filosofie van wijnmaker Stelios naar voren: zo zuiver en elegant mogelijke expressies van druif en terroir maken. Het bedrijf heeft een proeflokaal en terras, waar zowel Griekse als internationale bezoekers graag naartoe komen.
Karavitakis
In de regio Chania, in het westen van Kreta, ligt het wijnhuis Karavitakis. Dit bedrijf is opgericht door Manolis Karavitakis. Manolis werd opgeleid als chemicus, maar besloot op een goed moment oenologie te gaan studeren aan de universiteit van Athene. Een deel van zijn studie voltooide hij in Italië. Vandaar ook dat er in de wijngaarden van Karavitakis het een en ander aan Italiaanse druiven staat: sangiovese, refosco en nebbiolo bijvoorbeeld, aangevuld met cabernet sauvignon, syrah, merlot en grenache rouge. Deze aanplant stamt uit de tijd na 1990, toen Kreta getroffen werd door een grote phylloxera-plaag. Veel buren van Karavitakis hebben toen de druif laten varen en zijn overgeschakeld op olijfbomen. De regio Chania is tegenwoordig dan ook meer bekend om zijn olijfolie dan om de wijn. De internationale druivenstokken bij Karavitakis zijn inmiddels zo’n 20 jaar oud. Maar inmiddels is zoon Nikos zich meer op lokale druivenrassen aan het richten, met als resultaat een prachtige range wijnen van vidiano, liatiko, malvasia en moscato spina. We proefden deze wijnen op het terras van opnieuw een zeer modern proeflokaal, met zicht op het uiterst moderne en sfeervolle orthodoxe kapelletje. Het wordt verhuurd als trouwlocatie.
Mijn favorieten onder Nikos’ wijnen waren de diverse versies van Vidiano en de Compsos Liatiko Rosé. Vidiano is er in dit huis in verschillende stijlen, waaronder de Elia-lijn, die een lichte opvoeding op hout kreeg. Dat past goed bij Vidiano, al prefereer ik de niet-gehoute versie. Ook ervoeren we hier dat Vidiano goed kan ouderen; we proefden wat oudere jaargangen, waarvan de Elia 2018 een echt wow-effect opriep. Nikos legde uit dat de markt hen min of meer dwingt om vroeg te bottelen, terwijl ze de wijnen eigenlijk liever wat langer op vat zouden laten liggen en later op de markt willen brengen. Gelukkig biedt ook flesrijping mooie resultaten. Een huis om zeker naar terug te keren bij een volgend bezoek aan Kreta.
Manousakis
Naar Manousakis moet je vooral gaan voor de idyllische setting van het proeflokaal. Dat ligt in een groene tuin, met olijfbomen, cactussen, een beekje en veel bloeiende planten. Je kunt hier heerlijk een rustige namiddag doorbrengen, weg van de hitte van het Kretenzische strand. In deze tuin staat ook het fraai gerestaureerde vakantieverblijf van de familie, naar de VS geëmigreerde Grieken. Het bedrijf Manousakis is dan ook opgebouwd met geld verdiend in het buitenland, en er werd oorspronkelijk gewerkt met vooral internationale druivenrassen, vooral uit de Rhône. Dankzij de grote belangstelling voor de inheemse variëteiten plantte de familie in 2010 echter ook vidiano aan. De kwaliteit daarvan vond ik zelf achter blijven bij wat we elders proefden. Verder werkt het huis biologisch en produceert naast wijn ook kruidentheeën op basis van wat er op Kreta aan wilde kruiden groeit. Als je van merchandising houdt, moet je hier ook zeker langsgaan. Manousakis verkoopt een prijzige range T-shirts, sokken, mokken en andere souvenirs.
Dourakis
We sloten onze wijnhuisbezoeken af bij Dourakis, opgericht in 1988 door Andreas Dourakis in zijn geboortedorp Alikampos, regio Chania. Toen stonden er drie druivenrassen in de wijngaarden, inmiddels hebben hij en zijn zoon Antonis de zorg voor 17 variëteiten, voornamelijk inheems. De omgeving is rotsachtig en bosrijk, wat ook duidelijk naar voren komt in het huis en de tuin van het bedrijf, met veel trapjes en niveauverschillen en in de rotsen uitgehakte kelders. Ook bij Dourakis kun je weer uitstekend terecht voor een proeverij op het terras of een maaltijd in het restaurant.
Wat mij bij Dourakis het meest aansprak is het werk dat zij doen met de romeiko-druif. Dit is de traditionele rode druif van de regio Chania, die vroeger werd gebruikt voor de zogenaamde marouvas, een wijn puur voor eigen familieconsumptie. Antonis vertelde ons met veel verve hoe dat vroeger ging: de romeiko-druiven werd vergist, de grote vaten van 500-600 liter gevuld en voor 4 tot 5 jaar weggelegd. Jaarlijks voegde men de jonge wijn van het nieuwe jaar toe, waardoor net als bij sherry een soort solera ontstond. Romeiko oxideert snel, en is bovendien hoog in alcohol. Volgens Antonis was het drankje dan ook meestal ondrinkbaar. Het schijnt dat je traditionele marouvas in afgelopen dorpen nog steeds aangeboden kunt krijgen en eigenlijk niet kunt weigeren.
Jonge wijnmakers als Antonis experimenteren op dit moment volop met romeiko, en zelfs met marouvas; helaas heb ik geen marouvas geproefd, maar ik onthoud het voor een volgende keer! Wij kregen bij Dourakis een jonge frisse Romeiko 2020 te proeven, bleek van kleur als een blanc de noir. De wijn was in september nog niet officieel gelanceerd, maar is dat inmiddels wel onder de naam Apus Romeiko Blanc de Noir. De schillen van de romeiko-druiven hebben weinig kleur en weinig tannine; binnen de trossen zijn zelfs zowel rode als witte druiven te ontdekken. De wijn is gemiddeld in zijn zuren, enorm fruitig in de neus, in de mond neutraal, maar ook licht kruidig.
Waar romeiko ook geschikt voor is, is zoete wijn: Dourakis maakt hem van zongedroogde druiven, en we proefden deze Euphoria bij Oinoa Wine Bar in Chania (hier moet je echt heen als je van wijn en lekker eten houdt!). Ook Nikos Karavitakis maakt een zoete Romeiko. Deze proefden we ter plekke op het wijndomein, maar ik zou van beide zeker nog eens rustig willen genieten.
Ons bezoek duurde slechts drie dagen, maar wat een ontdekkingen hebben we gedaan! Gold Kreta voor mij vroeger altijd als eiland waar alleen de jeugd heenging om feest te vieren, nu is dat vooroordeel volledig herzien. Ik kijk er naar uit om bij een volgend bezoek de rijke cultuur, de prachtige natuur én de spannende wijnen veel verder te gaan ontdekken.
