En toch blijft het raar: Frankrijk is nog altijd het bekendste wijnland, maar over Duitse wijnen weten hedendaagse (Nederlandse) wijnliefhebbers bar weinig, terwijl de Duitse wijngeschiedenis zeker net zo lang en zo rijk is als die van het buurland. Met beide wijnlanden heeft Nederland een lange handelsrelatie, maar ergens in de vorige eeuw is het fout gegaan. Ik vrees dat ik wel weet waarom, maar bijzonder blijft het. Neem nu Rheinhessen, het wijngebied in de bocht van de Rijn, tussen Bingen, Mainz en Worms: ik lees in de brochures over Romeinen die vanuit Mogontiacum (Mainz) de regie over het land voerden. Villa’s op de warme zuidhellingen langs de Rijn dienden als luxe ‘resorts’, en wijnbouw werd actief bevorderd. Ik lees over schenkingsoorkonden van de Karolingen aan het bisdom Würzburg, van wijngaarden in Nierstein. De Niersteiner Glöck, een wijngaard die nu nog steeds bestaat (in bezit van de Staatliche Weinbaudomäne Oppenheim) wordt in deze tijd (772 na Chr.) voor het eerst genoemd!
En de geschiedenis gaat door; kloosters bleven de motor van de wijnindustrie in het gebied en in 1490 wordt rüssling (riesling) voor het eerst in een oorkonde uit Worms genoemd. Joodse wijnhandelaren uit Worms verhandelen wijn door heel Europa, en de boekdrukkunst zou niets geweest zijn zonder de wijnpersen van Mainz en omgeving: Johannes Gutenberg, geboren in Mainz en daar ook gedeeltelijk werkzaam, schijnt zich te hebben laten inspireren door de grote persen in de wijnkelders van zijn geboortestreek. Liebfraumilch komt uit dit gebied en werd beroemd gemaakt over de hele wereld door een firma in 1784 opgericht door een Nederlander, Peter Joseph Valckenberg.
Bankiers en fabrikanten
Napoleon was een poosje de baas in het gebied, waardoor de inwoners van Rheinhessen nog steeds over ‘trottoir’ spreken in plaats van over ‘Bürgersteig’. Na 1818, toen Napoleon al weer verslagen was, kreeg het gebied de naam Rheinhessen. In de loop van de 19e eeuw en ontstonden langs de Rijn grote wijngoederen, gesticht door bankiers als Carl Gunderloch (in Nackenheim) of fabrikanten als Heyl zu Herrnsheim (Nierstein). Er werd een landbouwschool en modelbedrijf van de staat opgericht in Oppenheim, om de wijnbouw kwaliteitsimpulsen te geven. Het gebied bleef ook in de twintigste eeuw veel wijn produceren, tot de wijnhandel, waarin joden een belangrijke rol spelen, na 1933 instortte als gevolg van de nazistische terreur en later de oorlog.
Rheinhessen kwam na de oorlog bij de deelstaat Rheinland-Pfalz. In de jaren zestig en zeventig werden vele hectaren nieuwe wijngaard aangeplant, met druivenrassen die snel veel opbrachten. Een kentering in de productie van bulkwijnen trad in de jaren tachtig op, toen Riesling en andere klassieke druivenrassen hernieuwd in de belangstelling kwamen te staan. Zelfs de rode wijnen maakten vanaf de jaren negentig van de 20ste eeuw een comeback.
Wijnschuur van Duitsland
Anno 2012 is Rheinhessen het grootste wijnbouwgebied van Duitsland, met ruim 3200 wijnbouwbedrijven die samen meer dan 26.000 hectare wijngaard bewerken. De gemiddelde opbrengst ligt vrij hoog: 100 hl/ha! Uit Rheinhessen komt dan ook nog steeds heel veel bulkwijn voor supermarkten. De meest aangeplante druif is de müller thurgau (16%), op de voet gevolgd door riesling met 15%. Witte wijnen maken in totaal twee derde van productie uit, maar rode wijnen (dornfelder, portugieser en in toenemende mate spätburgunder / pinot noir) zijn enorm in opkomst.
Zelfstandige Weingüter hebben in Rheinhessen in 2011 18% van het marktaandeel; in heel Duitsland is dat slechts 17%, zo vertelt Stefan Raddeck van Weingut Raddeck ons. De meeste wijn in Rheinhessen gaat naar de grote firma’s, en komt onder andere voor slechts € 2,00 per fles bij de Lidl terecht. De grote Kellereien maken anno 2012 steeds vaker correcte wijn, maar spannend of karaktervol zijn ze niet. Voor de echte goede wijn moet je bij die 18% zijn, en daar gaat dit artikel dan ook verder over.
Drie wijnhuizen
Tijdens een heerlijke wijnwandelvakantie met Wijnwandeltochten bezocht ik half juni drie van dergelijke kwaliteitswijnhuizen, elk met een duidelijk andere signatuur:
- Het zeer gerenommeerde Gunderloch, geleid door Agnes Hasselbach en haar man Fritz, lid van de VDP, met 24 ha wijngaard en diverse Erste Lagen op de bekende Roter Hang.
- Het familiebedrijf Fritz Ekkehard Huff, met 7 ha wijngaard, waar de jonge Christine sinds enige jaren de leiding van haar vader heeft overgenomen, al spelen beide ouders nog een zeer belangrijke rol op het Weingut.
- En het ambitieuze Weingut Raddeck, met 16 ha en ambities voor 25 ha, dat net een gloednieuw bedrijfspand op een heuvel buiten Nierstein heeft laten bouwen. In de kelders, tanks en vaten is hier nog plaats voor wijn van de vele hectaren toekomstige uitbreiding. De jonge Stefan heeft net als Christine Huff nog niet zo lang geleden het bedrijf overgenomen en timmert stevig aan de weg.
Roter Hang
In de beide laatste bedrijven staan de wijngaarden op de Roter Hang in de huidige generatie steeds meer in de belangstelling, sinds ze erkend worden als het beste wat de streek kan bieden! Die Roter Hang, daar heb ik elders al uitgebreid over geschreven. Hier is het momenteel voldoende te melden dat deze helling langs de Rijn bestaat uit rode, ijzerhoudende leisteen, die wijnen voortbrengt van een heel bijzondere mineraliteit, voor kenners herkenbaar uit duizenden. Wijnen van de Roter Hang gelden als de beste van Rheinhessen en behoren tot de top van de Duitsland.
Gunderloch
Bij Gunderloch werden we ontvangen door Fritz Hasselbach zelf, de man die zich met succes sterk heeft gemaakt om Riesling in de VS op de kaart te zetten. Hasselbach is de wijnmaker en zijn vrouw Agnes is eigenaar van het bedrijf en vijfde generatie nazaat van oprichter Carl Gunderloch. Samen staan ze sinds 1986 aan het hoofd van dit fraaie wijnhuis, inmiddels ondersteund door hun kinderen. Het huis behoren tot de gevestigde top van Rheinhessen.
Thema van onze proeverij was ‘jong versus gerijpt’, en we proefden telkens een oudere wijn tegen een jongere wijn van dezelfde herkomst, alles uiteraard Riesling, de belangrijkste druif van het huis. Even voor de helderheid: de opbrengsten bij Gunderloch zijn slechts 50 hl per ha, tegen de eerdergenoemde 100 hl per ha gemiddeld voor heel Rheinhessen. Een dergelijke beperking in de opbrengst proef je wel degelijk in de kwaliteit! Bij Gunderloch wordt nog niet biologisch-dynamisch gewerkt, aangezien herbiciden nog wel toegepast worden. Men is echter in omschakeling, en hoopt over een aantal jaar apparatuur te hebben ontwikkeld om het onkruid op de steile hellingen machinaal te kunnen bestrijden.
Proeven
Uiteraard begonnen we onze proeverij, klaargezet door Agnes, met de Gutsweine, de instapwijnen van het wijnhuis. We vervolgden met de Ortsweine, de wijnen met de aanduiding van het dorp of de stad (Nierstein in dit geval), en de Grosse Gewächse; via een reeks prachtige zoete wijnen eindigden we met een categorie die niet onder de VDP-classificatie valt, de Goldkapsel (GK) Auslese van 2009 en 2000 van de Rothenberg.
En we genoten: bijvoorbeeld van de 2010 Rothenberg Riesling Grosse Gewachs (trocken) tegen de 2005 Rothenberg Riesling Grosse Gewachs (trocken). Van deze wijnen worden jaarlijks slechts 2000 flessen gevuld en de stokken zijn momenteel 40 jaar oud (men is bezig met herplanten). We ervoeren de verschillen, voor diverse van de aanwezigen een openbaring: dat Riesling inderdaad zo mooi oud kan worden, met dergelijke subtiele en elegante tonen. Maar dat Riesling 2010 ook zo geweldig knisperend (knackig in het Duits) kan zijn, heerlijk!!
Of de geweldige Riesling Spätlese 2011 Rothenberg tegen dezelfde wijn uit 2006; de grote zoete wijnen kwamen hier in beeld, voor sommige van mijn medeproevers voor het eerst. Vooral de intense aroma’s van sinaasappel en abrikoos van de 2011 staan me bij, evenals de frisheid van de 2006. Ook de kenmerkende petrol-geur van oudere Rieslings werd uitgebreid besproken, al was hij lang niet in alle oudere wijnen aanwezig.
Verschillen in de druiven
Fritz Hasselbach wist ons tijdens de proeverij steeds te boeien met zijn uitleg, onder andere over hoe je de verschillen tussen de druiven van verschillende percelen op de Roter Hang kunt proeven. Dat kan niet op ieder moment in de groeicyclus. Alleen vlak voor de oogst, als de druiven zo goed als rijp zijn, is er een moment dat je uitstekend kunt proeven of een druif van de Pettenthal of van de Rothenberg komt. Op zo’n moment zou ik wel eens met hem willen meelopen!
Over het algemeen kwamen de wijnen van Gunderloch op mij over als krachtig, breed, elegant, modern en een tikje aristocratisch. Geen wijnen om gedachteloos weg te drinken, maar vooral wijnen om bij het eten in te zetten, van de Cantonese en Thaise keuken tot wildgerechten als hert of fraaie visgerechten in saus. Misschien zou ik het zelfs wel gastronomische wijnen willen noemen.
De wijnen van Gunderloch zijn ter plaatse van maandag tot vrijdag op het huis te koop; dit is weer zo’n prettig kenmerk van bijna alle Duitse wijnhuizen. In Nederland is Imperial Wijnkoperij de importeur. Tot slot: Weingut Gunderloch is nauw verweven met een belangrijk stuk Duitse literatuurgeschiedenis. Meer hierover is te lezen op de website van het huis.
In de volgende aflevering zal ik nog aandacht besteden aan de wijnen van Fritz Ekkehard Huff en Raddeck, en wat meer vertellen over het landschap en de wandelingen. Wordt vervolgd.
