Als rond 1370 Griekse wijnen en Malvasia aangekocht worden voor het hof van Jan van Blois, heer van Schoonhoven en Gouda, kunnen die maar via één handelshaven naar de Lage Landen zijn gekomen: Venetië. Eeuwenlang was de stad in de lagune aan de noordkant van de Adriatische Zee dé spil in het handelsverkeer tussen het Middellandse Zeegebied en Noordwest Europa. Alle vaten Malvasia die vóór het midden van de zestiende eeuw in onze streken geïmporteerd werden, reisden via Venetië, of ze nu uit Monemvasia, van Kreta of van de Dalmatische kust kwamen. In de omgeving van de stad zelf, in de Veneto en Colli Euganei bijvoorbeeld, werd ook geproduceerd voor de Venetiaanse markt, maar geen Malvasia. Dat was altijd een handelswijn uit verder gelegen streken.
Een glas malvasia in de malvasia
In de stad zelf is die rijke wijngeschiedenis nog op diverse plekken te ervaren. Zo loopt vanaf de Rialtobrug langs het Canal Grande de Riva del Vin, de kade waarlangs alle wijn voor overslag gelost werd. In de omgeving staan huizen van wijnhandelaren, eentje zelfs met een deur die geschikt is gemaakt voor het binnenrollen van wijnvaten. De stad kent ook talloze Calles of Pontes de Malvasia. Deze verwijzen echter niet rechtstreeks naar de beroemdste zoete wijn van de middeleeuwen en vroegmoderne tijd, maar naar een bepaald soort dranklokaal. In de malvasias werd – inderdaad – Malvasia in diverse kwaliteiten geschonken, naast andere zoete wijnen, voor rijk en minder rijk. De Malvasia-wijnen bereikten uiteraard ook de tafels van de Doges, en werden geschonken bij officiële diners, huwelijken en andere feestelijke bijeenkomsten. Malvasia was dé wijn tussen 1300 en 1700, in heel Europa.
Wijngaarden in de lagune
In en om de lagune zelf werden op de eilanden en in de tuinen van bijvoorbeeld kloosters in de stad zelf ook druiven geteeld, maar die waren slechts bedoeld voor privégebruik, of als tafeldruif. Handelswijnen of luxeproducten waren dit nooit. De laaggelegen en vlakke, soms moerassige eilanden, vatbaar voor overstromingen door zout water, maken het zeker niet makkelijk om daar überhaupt aan wijnbouw of groenteteelt te doen. Het zoutgehalte in de bodems was en is hoog. Maar op het eiland San Erasmo, nog altijd dé groentetuin van Venetië, vanwaar ook nu nog dagelijks de scheepjes hun waren op de Rialtomarkt lossen, stonden vanouds veel wijnstokken, evenals op Mazzorbo, op Torcello etc. Een inventarisatie van alle in de lagune en de stad aanwezige druivenrassen, uitgevoerd een jaar of 10-15 geleden door het Consorzio Vini Venezia en diverse universiteiten, leverde een grote diversiteit aan druivenrassen op. Er waren klassieke rassen bij, maar ook enkele vroege hybriden, zoals baco noir en villard blanc. Vooral witte rassen hadden de overhand, waaronder albana, dorona, garganega en glera.
Gouden dorona
Onder de witte druiven heeft dorona, of ook dorona di venezia, inmiddels een naam opgebouwd. Dorona geldt als een lokaal druivenras, afkomstig uit Venetië, de eilanden en het omringende kustgebied; het is waarschijnlijk een kruising tussen garganega (bekend van de Soave-wijnen) en bermestia bianca, een tafeldruif uit Emilia Romagna. Wereldberoemd werd dorona – genoemd naar de gouden kleur als hij rijp is – vooral door de stevige promotie en marketing van het wijnhuis Venissa, op het eiland Mazzorbo. Volgens de website en de tekstborden in de wijngaard ontdekte Gian Luca Bisol, van het beroemde Prosecco-huis, in 2002 naast de kerk op het eilandje Torcello een aantal druivenstokken. Hij was gefascineerd door de ontdekking, liet ze onderzoeken en zou zo de dorona herontdekt hebben. De tekstborden vermelden ook dat wijnen van deze druif al geserveerd werden aan de Doges van Venetië. De moderne wetenschap heeft echter pas een eerste vermelding van dorona gevonden in 1903 (wat niet wegneemt dat de druif al eerder zou kunnen zijn ontstaan). Aangezien de laatste Doge in 1797 moest opstappen en de Republiek Venetië toen ophield te bestaan, lijkt ‘wijn gedronken door de Doges’ een onwaarschijnlijk verhaal. De kwaliteit van de Dorona in de tijd van de Doges zou – als het druivenras toen al beschikbaar was – zeker nooit zo goed geweest zijn als de Malvasias die uit Griekenland of van de Dalmatische kust kwamen. Waarom Dorona drinken als je Malvasia kunt krijgen?
Venissa
In ieder geval liet Bisol na zijn ‘ontdekking’ op Mazzorbo een nieuwe wijngaard aanplanten met dorona-stokken, die inmiddels volwassen zijn en jaarlijks zo’n 3 tot 4.000 flessen Venissa leveren. De wijngaard is ommuurd en ligt naast het gelijknamige restaurant, dat een Michelinster heeft. Een middeleeuwse campanile geeft nog eens extra charme aan de idyllische plek. De eerste wijn van het huis, Venissa genaamd, wordt gemaakt met lang schilcontact en is wat we nu een orange wine noemen: witte wijn gemaakt op de manier van een rode. Wil je de wijn proeven, zul je echter naar Mazzorbo moeten, en daar ofwel in het restaurant of de osteria van Venissa gaan eten ofwel een flesje in de winkel aanschaffen. Voor een flesje van slechts een halve liter moet je dan wel 180 euro neertellen, of je het nu bestelt bij je lunch of diner of meeneemt naar huis. Daarvoor heb je behalve de inhoud ook een uniek op Murano geblazen flesje versierd met bladgoud.
De tweede wijn van Venissa, Venussa genaamd, wordt ook van dorona gemaakt, maar zonder schilcontact. Hiervan kun je in de stad Venetië wel een fles vinden. Voor de simpeler Venussa moet je echter ook altijd nog 48 euro neertellen. Met deze aanpak heeft de familie Bisol van dorona een exclusief luxeproduct gemaakt, alleen voor mensen met een gevulde portemonnee. Als rechtvaardiging voor de prijs gelden de moeilijke omstandigheden om de druiven te telen (op land met hoog zoutgehalte, altijd bedreigd door het hoge water), en het feit dat je dan wel wijn van de Doges drinkt. Toegegeven: een flesje Venissa 2018 bij een lunch in de Osteria Venissa, bij vislasagne en andere op lokale ingrediënten geïnspireerde gerechten, is echt geen straf. De gerijpte Dorona beviel ons goed, was kruidig, complex en intrigerend en maakte in het glas een fraaie ontwikkeling door. Een mooie combinatie bij de vele groentegerechten van de lunch. Voor 180 euro heb je echter heel wat flessen wijn van vergelijkbare kwaliteit, eerlijk gezegd.
Huiswijn van eilandbewoners
Bezwaarlijk aan het verhaal en de marketing door Venissa is in mijn ogen echter vooral dat het geen recht doet aan het werkelijke verhaal van de druif. De oudere inwoners van de lagune kennen Dorona namelijk vooral als een eenvoudige huiswijn, met sterk rustieke kanten, gemaakt door de bewoners van de eilanden zelf. In Venetië staat Gastone Vio, een boer op San Erasmo, bekend als de redder van de druif; hij en zijn vrouw erfden een wijngaard van ongeënte dorona-stokken, die inmiddels zo’n 120 jaar oud zijn. Stokken die als een van de weinige de ernstige overstromingen van 1966 overleefden, toen het merendeel van de wijngaarden op de eilanden sneuvelde, waarna de lokale wijnproductie in de vergetelheid raakte. Maar vanaf 2002 plantten Vio en zijn vrouw en geadviseerd door wetenschappers nieuwe, ongeënte dorona aan en vermeerderden zo de totale aanplant. Berichten op internet suggereren dat zelfs de stokken van Venissa op Mazzorbo hun oorsprong vinden bij Vio op San Erasmo. Vio maakt inmiddels zelf ook op zeer bescheiden schaal Dorona, mét schilcontact en gepresenteerd in een fles met bladgoud. Ook daarvoor lijken forse prijzen gevraagd te worden.
Gelukkig is er nog een andere Dorona te proeven in Venetië. De kleurrijke wijnbareigenaar Mauro Lorenzon raakte jaren geleden in de ban van de druif en struinde de eilanden af op zoek naar dorona. Hij maakte er wijn van en noemde zijn initiatief Laguna nel bicchieri (Lagune in het glas). Om mij onbekende redenen zijn die druiven voor hem inmiddels niet meer beschikbaar, maar Lorenzon was niet voor een gat te vangen, en maakt inmiddels wijn van doronadruiven uit Cavallino Treporti, de landpunt ten noorden van Torcello. Ik kon zijn Dorona Criterio Laguna di Venezia 2021 proeven tijdens een wijnproeverij georganiseerd door eet!verleden en YourLocal in Venice, enkele dagen voordat ik de Dorona van Venissa proefde. Ook Lorenzon maakt zijn Dorona met schilcontact, net zoals de boeren in de lagune dat vroeger deden. Dit levert een mooie, licht rustieke, droge en notige wijn. Vooral de ziltheid van de wijn valt op, naast de tonen van abrikozen. Een mooie orange wine voor beginners, zeer toegankelijk en prettig drinkbaar. Gecombineerd met een bordje saffraanrisotto bovendien een heerlijke combinatie.
Dankzij deze twee voorbeelden, Venissa en Criterio, weet ik inmiddels dat dorona boeiende wijnen kan leveren. Jammer alleen dat de associatie met goud mensen blijkbaar ook aanzet tot het willen produceren van ‘goud’. De Criterio, die niet meer dan 20-25 euro kost, heb ik dan veel liever dan de Venissa. En wat betreft die Doges: we zullen nooit met zekerheid weten of die wel eens Dorona tijdens hun banketten dronken. Voor de échte wijn van de Doges zet ik mijn geld echter liever op Malvasia dan op Dorona!
Voor meer over Venissa en de wijnen, lees ook het artikel van Wink Lorch op Wine Searcher.
Foto’s: © Mariëlla Beukers
