In de 19e eeuw werd het afgraven van terpen en wierden, de historische woonheuvels in het Friese en Groningse land, een lucratieve bezigheid. Eeuwenlang waren die heuvels regelmatig opgehoogd met allerhande materiaal, waaronder mest en slib, wat uiteindelijk zeer vruchtbare grond opleverde. Deze terpaarde vond 150 jaar geleden gretig aftrek in landbouwgebieden die wel wat extra voedingstoffen konden gebruiken.
Bij al dat afgraven, dat tot in de 20ste eeuw doorging, ging overigens heel wat archeologisch erfgoed verloren. Aardewerk uit diverse culturen werd op een hoop gegooid en ging verloren. Een complete schat Romeinse zilveren munten werd rond 1850 zelfs gewoon omgesmolten en hout van prehistorische huizen belandde in de haard. Gelukkig ontsprongen verschillende terpen en wierden de dans, en in de loop van de 20ste eeuw gingen ze zelfs tot beschermd landschap en erfgoed behoren. Daardoor kunnen we nog altijd genieten van het karakteristieke landschap in Groningen én de vele middeleeuwse kerkjes die op de wierden staan. Sommige overgebleven wierden hebben echter nooit een kerk gehad, en een daarvan is Groot Maarslag, in het Groningse Hogeland. De structuur van deze wierde is verder helemaal gaaf, zoals op Google Maps goed herkenbaar is.
De wierde van Groot Maarslag mag dan geen kerkje hebben (in de omgeving zijn er genoeg als je toch graag kerkjes bezoekt), hij heeft wel iets anders bijzonders: op de zachtglooiende zuidhelling ligt namelijk een wijngaard. Vanaf de weg is er niets van te zien, en ook het bordje naar de wijngaard valt in de zomer weg in het rijke groen langs de kant. Toch heb je al bij nadering het gevoel op een bijzondere plek te zijn beland, en een beetje buitenlands doet het allemaal zeker aan. En dat heeft de eigenaar van de wijngaard er ook nog eens een bloemenparadijsje van gemaakt, rondom haar huis en bedrijfsgebouwen.
De wijngaard ligt er sinds 2013. De 2200 stokken, 800 johanniter en 1300 solaris, werden aangeplant door de sympathieke Elma Middel, die hier decennialang een paardenbedrijf had, naast een baan elders. Toen zij, met het oog op haar pensionering, haar bedrijf wilde verkopen, bleek dat onmogelijk. De aardbevingen (NAM, gaswinning, je weet wel…) hadden de gebouwen beschadigd en verkoop was niet aan de orde. Op zoek naar een alternatief waarmee er toch geld binnen zou komen, kwam de aanleg van een wijngaard voorbij. En dat is het geworden. Nederland mag hiermee heel blij zijn, want de druiven die op deze wierde groeien blijken jaar in jaar uit zeer gezond, en de wijnen hebben een grote mate van zuiverheid en elegantie, ondanks de hoge opbrengst van ongeveer twee flessen per stok. De kwaliteit van de terpaarde zal hierbij zeker een rol spelen, maar minstens zo belangrijk is het zilte windje dat bijna altijd wel over de wierde waait. Groot Maarslag ligt op minder dan 10 kilometer van de kust en schimmelziekten krijgen hier door die wind geen kans. (Want ja, ook schimmelresistente rassen als solaris en johanniter kunnen nog altijd getroffen worden door schimmelziekten.)
Aan alles is te merken dat de planten op Groot Maarslag Elma’s volledige aandacht en toewijding hebben. Haar ideeën over snoeien, aanbinden en groene oogst zijn gebaseerd op goed kijken en eigen ervaringen, niet op wijsheid uit boeken. Elma doet het meeste werk in de wijngaard zelf, en huurt alleen af en toe wat hulp in voor het maaien van het gras. En voor de oogst natuurlijk; de vrijwilligers staan ervoor in de rij.
Elma werkt biologischer dan biologisch, gebruikt geen bestrijdingsmiddelen, en zwavel komt er al helemaal niet in. Ze oogst bovendien tijdig, en wacht niet tot het uiterste, wat vooral voor de solaris een uitstekend resultaat oplevert. Te rijpe solaris levert logge en zware wijnen, maar Elma’s Solaris is verrassend fris en vrolijk, en heerlijk bij een kaasplankje bijvoorbeeld. Helemaal mijn soort wijn. En die van vele anderen, zo blijkt, want een groot deel van de voorraad gaat op aan vaste klanten die speciaal voor de Solaris naar Groot Maarslag komen.
De druiven gaan in het oogstseizoen ’s morgens vroeg naar Nederlands Wijnmakerij in Bentelo, een kleine 160 kilometer naar het zuiden; daar krijgen de wijnmakers strenge instructies hoe Elma wil dat de wijnen gemaakt worden. In 2018 zijn er wat flessen Solaris gerijpt op barrique geproduceerd, maar Elma vindt het zelf geen succes. ‘Mijn Solaris onderscheidt zich juist door de pure aroma’s en smaak’. Mee eens! Niet alleen de Solaris, maar ook de Johanniter is van een uitstekende kwaliteit, lekker kruidig en prikkelend. De beide druiven worden niet geblend, al was dat oorspronkelijk wel het plan. De pure wijnen bevallen echter zo goed, dat er gewoon te weinig fruit is om ook nog een blend te maken. Wel heeft Elma in 2020 voor het eerst een deel van de Johanniter voor een mousserende wijn bestemd. We zijn heel benieuwd hoe die Groningse ‘crémant’ gaat worden!
Elma’s wijnen worden bij diverse gerenommeerde Groningse restaurants geschonken, waaronder Onder de Linden in Aduard en ’t Kleine Oestertje in Oldehove. Dat is een bewuste keuze: ze wil haar wijnen vooral voor de streek houden, en voor diegenen die willen genieten van iets bijzonders. Het toeval wilde dat wij de avond na ons bezoek net een restaurant hadden uitgekozen waar de wijnen niet geschonken worden. Een advies aan de Piloersemaborg in Den Ham: zet die twee wijnen snel op de kaart, en schenk ze bijvoorbeeld bij de verrukkelijke tartelette met groenten en kruiden uit de eigen tuin! Lokaler wordt het niet.
Wil je in de Randstad kunnen genieten van Groot Maarslag, dan kan dat gelukkig ook. Ze zijn in onder andere Amsterdam, Santpoort en Boskoop te koop. Ben je op vakantie of bezoek in de regio, kun je naar de Gall&Gall in Winsum, die beide wijnen verkoopt.
Groningen kent nog tal van wierden met fijne glooiende hellingen, met en zonder kerkje. Ruimte zat voor meer wijngaarden, en ik ben benieuwd waar de volgende wierde-wijngaard zal verschijnen.
