Tijdens mijn onderzoek naar de firma Van Gils / Van Dongen, slijters te Utrecht, publiceerde ik op Wijnkronieken een pagina van een prijscourant uit circa 1920. In die prijscourant stond een rijtje Rijn- en Moezelwijnen, waarvan Liebfraumilch, aangeleverd door de firma B. Rosenstein uit Wiesbaden, voor f 1,85 per fles de duurste was. Zelfs de duurste rode Bordeaux uit de lijst, Château Cantemerle, was met f 1,70 nog goedkoper! En dat terwijl wij Liebfraumilch tegenwoordig associëren met op zijn best middelmatige zoete slobber uit de onderste schappen van de supermarkt. Liebfraumilch zoals wij die kennen heeft de Duitse wijnen jarenlang een slechte reputatie bezorgd!
Een bevriende relatie zocht voor mij uit hoe dat nu precies zat met die Liebfraumilch, en wat daarmee gebeurd was. Hoe kan het dat zo’n dure wijn 100 jaar later zo’n slechte naam heeft? Ik kende het verhaal in grote lijnen wel, maar niet eerder werd het zo gedetailleerd en duidelijk uitgelegd dan in de mail die mijn relatie uit Duitsland ontving. Omdat ik in juni naar Rheinhessen ga en een aantal plaatsen uit het verhaal rondom Liebfraumilch zal bezoeken, heb ik die mail er weer eens bij gepakt, en het verhaal vertaald. Het volgt hieronder, en ik ben Jacob Molendijk, Felix Zillien en Wilhem Steifensand zeer erkentelijk voor hun naspeuringen.
Worms, oudste stad van Duitsland
In Worms, gelegen aan de Rijn, werd eind 1200 begonnen met de bouw van de Liebfrauenkirche (kerk van Onze Lieve Vrouw); deze kerk kwam gereed rond 1300. In de 15e eeuw werd vervolgens een groot kloostercomplex gebouwd, aangezien de kerk, gewijd aan Maria, aan een pelgrimsroute naar Santiago de Compostella lag, bij een plaats om de Rijn over te steken. De vele pelgrims die door Worms kwamen, waren op zoek naar veilig onderdak, en dat bood het klooster. In de tuin van het klooster werd een wijngaard aangeplant, en de vele pelgrims verspreiden vervolgens de roem van de wijn van het klooster over de wereld. Zij noemden de wijn ‘zo goed als de melk van Onze Lieve Vrouw’: Liebfraumilch. (Volgens andere berichten is de term Liebfraumilch pas vanaf de 18e eeuw gedocumenteerd, maar ik vind dit verhaal leuker… ;-))
Tijdens de Franse Revolutie werden alle kerkelijke bezittingen in gebieden onder Frans gezag geseculariseerd, ook in Worms. Het klooster Liebfrauenstift en de bijbehorende wijngaarden werden in 1808 verkocht en ene Peter Joseph Valckenberg kwam in bezit van het perceel Kirchenstück, dat naast een paar andere percelen gold als de bakermat van de Liebfraumilch. Overigen mocht Liebfraumilch gemaakt worden in een gebied dat bestreken werd door de schaduw van de toren van de Liebfrauenkirche.
Valckenberg
Peter Joseph Valckenberg, Nederlander van geboorte, kwam circa 230 jaar geleden vanuit Eygelshoven (bij Heerlen) naar Worms. Hij vestigde daar in 1786 het wijnhandelshuis P.J. Valckenberg, dat tegenwoordig het oudste Duitse wijnhandel is dat nog voor 100% in het bezit is van de familie. Valckenberg exporteerde de beroemde wijn, en zijn zoon wist de export uit te breiden tot alle hoven van Europa. Via de contacten in Engeland bereikte Liebfraumilch ook de Engelse koloniën; vanaf 1850 werd de wijn zelfs naar de USA verscheept.
We schrijven 1890/1900, een tijd dat de wijnwetgeving nog niet bestond in zijn huidige vorm. Aan de grote vraag naar de echte, beroemde Liebfraumilch kon nauwelijks meer voldaan worden, en vele wijnboeren begonnen ‘Liebfraumilch’ te produceren en aldus gelabeld te verkopen. De term werd synoniem voor Rijnwijn, en de wijnen konden zeer sterk in kwaliteit variëren. Kwantiteit ging de plaats innemen van kwaliteit! En zo kreeg de wijn zijn slechte naam van een laf zoet suikerwatertje, zonder enige diepgang.
Originele Liebfraumilch, afkomstig van het Liebfrauenstift in Worms, wordt overigens sinds de jaren twintig van de twintigste eeuw niet meer als Liebfraumilch op de markt gebracht, maar als Liebfrauenstift-Kirchenstück of als Liebfrauenstifstwein. 90% van de oorspronkelijke wijngaard hoort nog steeds tot Weingut Liebfrauenstift, een 100% dochter van de firma Valckenberg.
Wat betreft de Liebfraumilch uit de prijscourant van Van Gils: Rosenstein was een wijnhandelaar uit Mainz (de firma werd waarschijnlijk rond 1898 in Wiesbaden opgericht), die net als veel andere bedrijven Liebfraumilch in het assortiment had. Voor ‘originele Liebfraumilch’ uit Worms werden tot na de Tweede Wereldoorlog hoge prijzen betaald. De hoge prijs van de wijn van Rosenstein in de prijscourant van Van Gils, die gedateerd kan worden op ergens tussen 1910 en 1930, doet vermoeden dat het hier waarschijnlijk om de echte Wormser Liebfraumilch ging, mogelijk zelfs van Valckenberg.
En hoe die echte originele Liebfraumilch anno 2012 smaakt, dat hoop ik in juni te ervaren. Wordt vervolgd!