Alleen de automobilist of wandelaar die uit het dorpje vanuit het oosten nadert, vanuit Freinsheim, ziet hoe hoog het ligt. Wij hadden daarom pas bij ons tweede bezoek door waarom Herxheim ‘am Berg’ achter de plaatsnaam heeft. Dit rustige dorpje aan de noordelijke Deutsche Weinstrasse ligt namelijk hoog boven de Rijnvlakte. Enige kilometers achter het dorp verrijst vervolgens het Pfalzer Woud, en rondom strekken zich de wijngaarden naar alle kanten uit. Een van de mooiste uitzichten vanuit het dorp is vanaf het terras bij de 1000-jarige Romaanse Jacobskerk. Op heldere dagen kun je tot aan het Odenwald kijken. Aan je voeten liggen de wijngaarden, deels op miljoenen jaren oude Muschelkalk. Dit is kalk gevormd in het Tertiair; de kalk geeft aan de wijnen een ander karakter dan dat van bekendere dorpen langs de Weinstrasse (Forst, Deidesheim en verder) waar vaak zandsteen overheerst.
Familiebedrijf Gabel
Al dertien generaties lang is in dit dorp de familie Gabel gevestigd. Oer-voorvader Caspar was kuiper en vestigde er zich in 1655. Tijdens een wijnwandelreis in 2009 leerde ik Rianne Tuerlings-Gabel kennen, een Nederlandse die trouwde met wijnboer Wolfgang Gabel. Zij nam me mee naar het Weingut, waar ik warm ontvangen werd en uitgebreid heb geproefd. In de loop der jaren hield dit contact stand, en kreeg mijn echtgenoot er zelfs een ‘eigen’ wijnstok. Diverse malen hielpen we met het oogsten van de druiven, en leerden ook dochter Lisa en zoon Oliver kennen.
In al die jaren dronken en proefden we de wijnen. Wolfgang had in de wijngaard, vrij traditioneel, een grote diversiteit aan rassen staan en maakte veel verschillende wijnen. Wij vonden de wijnen heerlijk en namen ze graag mee naar huis. We beseften dat ze meer in de categorie voor alledag vielen dan in de Spitzenklasse, maar vonden dat totaal niet erg. Het warme contact en het van nabij meemaken van het reilen en zeilen van een wijnbedrijf was veel belangrijker voor ons. Een ‘gewoon’ bedrijf, met ‘gewone’ mensen, die ‘gewoon’ van het harde werk in de wijngaard moeten leven.
Veranderingen
Sinds enige jaren zijn de wijnen echter aan het veranderen. Er zijn minder verschillende soorten, en de assortimentslijst is een stuk korter geworden. Ook de labels ondergingen een verjonging. De invloed van een nieuwe generatie is duidelijk te merken. Zoon Oliver leerden wij pas iets later kennen: tijdens onze eerste bezoeken was hij nog volop bezig met de studie wijnbouw en oenologie in Neustadt an der Weinstrasse. Hij werkte bij diverse bedrijven in Duitsland: in Baden bij Franz Keller en in de Pfalz bij Knipser, op slechts enkele kilometers van huis. Daarnaast liep hij stages in de Bourgogne, in Bordeaux en in Zuid-Afrika.
Vader en zoon hebben inmiddels de taken verdeeld. Wolfgang, een echte buitenman, richt zich meer op de wijngaarden, Oliver op de kelder. Sinds 2014 volgt Oliver hier bovendien volledig zijn eigen koers. We merkten al iets van die nieuwe koers toen we bij een tweede bezoek, in 2011, kennismaakten met een aantal wijnen die het label Junge Gabel droegen. Die waren het resultaat van de betrokkenheid van Oliver en Lisa bij het wijnmaken. Inmiddels zijn de Junge Gabels uit het assortiment, maar zij hebben wel waardige opvolgers gekregen. In september 2016 proefden we het grootste deel van het huidige assortiment, en waren danig onder de indruk: zuiver, gestructureerd, met een duidelijker en ‘scherper afgetekend’ profiel dan de wijnen die we van daarvoor kenden. Sommige waren absoluut niet meer voor alledag. Dat wij niet alleen staan in de mening, wordt bevestigd door de goede beoordelingen in de wijngidsen Gault Millau en Eichelmann voor 2017.
Interview met Oliver
Naar aanleiding van alle veranderingen namen we in september uitgebreid de tijd met Oliver te praten. Want het moet toch niet zonder slag of stoot gegaan zijn, zo’n enorme omschakeling. Het werd een boeiend gesprek, waarin duidelijk werd dat er weliswaar stevig was gediscussieerd, maar ook goed naar elkaar was geluisterd. Oliver aan het woord:
‘Wij zijn een traditioneel familiebedrijf. We hadden veel druivenrassen aangeplant en maakten alle soorten wijnen: droog, halfzoet, zoet. Onze klanten kwamen (en komen) hier voor het hele jaar aan de deur inkopen en wilden van alles wat hebben. En wij wilden iedereen tevreden stellen. Uiteindelijk zagen we in dat dat niet het beste werkt, en dat dat ook niet is waar we zin in hadden. We wilden wijnen gaan maken waar we zelf in geloofden. Zeker ook aangezien we met veel andere wijnen kennis hadden gemaakt, uit de hele wereld. We hebben er ’s avonds in de familie veel over gediscussieerd. Wat groeit hier het best, wat kunnen we het best, wat vinden we het leukst, waar leggen we de focus? We waren er al heel snel over uit dat Riesling het belangrijkste was. Het is een druivenras dat niemand in de regio wil missen. Riesling had in het bedrijf overigens al een aandeel van meer dan 30%. Daarnaast hebben we traditioneel veel Weissburgunder en Spätburgunder, vanwege onze percelen met kalk. Die Burgunders hebben naar mijn idee veel potentieel hier. Daarom zijn we ons op die rassen gaan richten. Op dit momenten herplanten we veel wijngaarden: eind 2017 waarschijnlijk bijna 7 hectare. Dat zijn enorme investeringen. Grootvader heeft al heel vaak het hoofd geschud: dat we na 10 jaar al een wijngaard weer omplanten! Eigenlijk moet een wijngaard minimaal 25 jaar staan om rendabel te zijn. Echter: het is nu misschien duur, maar op de lange termijn willen we op die kwaliteit onze focus leggen. En dat begint resultaat af te leveren. Ons uiteindelijke doel is dat de Burgunder-rassen en de Riesling over niet al te lange tijd 80% van ons assortiment uitmaken. ‘
Honderd jaar oude vaten
Tijdens onze bezoeken aan Weingut Gabel leerden we het bedrijf goed kennen. We bezochten diverse malen de kelder met de oude foeders. Enige jaren geleden liet Wolfgang ons een nieuwe kelder zien, met barriques. Die legde hij aan op verzoek van Oliver. In 2016 is die kelder volop in gebruik. Over de opvoeding op hout vertelt Oliver:
‘Vroeger vergistten we veel op roestvrijstalen tanks en voegden gisten toe. We hadden een mainstream-idee van wijn. Ondanks dat mijn vader met de hand oogstte, haalden we daardoor echter niet het potentieel uit de druiven. Als je opgroeit ‘in de wijn’, dan heb je vaak de neiging alles te laten zoals je het kent. Maar wij hebben een kelder met prachtige oude vaten, sommige wel honderd jaar oud. We zeiden tegen elkaar: eigenlijk zij we gek dat we die niet beter gebruiken. Het is gewoon zonde dat we daar alleen de Dornfelder in stoppen. We zijn daarna begonnen de witte wijnen meer en meer in traditionele oude vaten te vergisten, én met eigen gisten. Dan krijg je een heel andere complexiteit. Het gaat me om de structuur van een wijn. We plukken vroeg, stoppen de druiven in houten vaten, laten ze spontaan vergisten, en laten de wijnen lang op de gist liggen. Sommige maken ook de biologische zuurafbouw door. Dat gebeurt spontaan, we beïnvloeden niet. Dan krijgen we wijnen die droog zijn en licht qua alcohol, met toch veel structuur. En dat is geen structuur die van suiker of gisten komt.’
Barriques voor Spätburgunder
In de barriques, deels nieuw en deels ouder, liggen de Spätburgunder Lagenweine. Want het assortiment van Gabel is inmiddels ook anders ingedeeld dan zeven jaar geleden. Er zijn Gutsweine en Lagenweine, naast een aantal wijnen met op het label Tradition. Die Tradition-wijnen zijn gemaakt van klassieke druivenrassen en worden voor een groot deel opgevoed in de grote houten vaten van 100 jaar. Ik vraag Oliver naar de ontbrekende categorie, de Ortsweine, en naar de karakteristieken van de bodems in Herxheim.
‘We hebben Gutsweine en Lagenweine. Ons idee achter die laatste is dat we ieder jaar de wijnen een identiteit geven, dat je de wijngaarden kunt herkennen. Tussen Gutsweine en Lagenweine wordt vaak een Ortswein gezet. Het is de indeling die ook door de VDP wordt gehanteerd, en die weer geënt is op die van de Bourgogne. Maar in de Bourgogne werkt dat: daar kun je de dorpen heel goed uit elkaar houden. Wij hebben wijngaarden binnen Herxheim die grote verschillen kennen. En dan moet ik de mensen vertellen dat die wijnen ons dorp karakteriseren. Daar geloof ik zelf niet in. Het is niet uitgesloten dat we in de toekomst wel Ortsweine zullen gaan maken, maar we voelen ons op dit moment beter bij een andere keuze voor het middendeel [de Traditions-wijnen, mb] van onze wijnen.
Wat betreft de bodem: Herxheim is onderdeel van de Mittelhaardt. Dit is een van de noordelijkste dorpen en het is hier over het algemeen iets koeler. Dat komt ook door de kalkbodems. Ten zuiden van ons, bijvoorbeeld in Deidesheim, liggen de zandbodems, die iets warmer zijn. In koelere jaren profiteren we hier van de omstandigheden, zeker nu het klimaat verandert. Dit jaar bijvoorbeeld rest er in oktober nog maar een kleine beetje oogst: alles is al bijna binnen! Onze Poolse arbeiders, die al dertig jaar bij ons plukken, zeiden gisteren [23 september] tegen ons: “Dertig jaar geleden begonnen we omstreeks deze tijd met de vroege rassen, zoals Portugieser. In september oogsten, daar dachten we toen helemaal niet aan.” Met de jaren is de oogst ieder jaar steeds iets naar voren opgeschoven. Nu oogsten we vandaag [24 september] de Spätburgunder. Een jaar geleden waren we rond de 24e al bijna helemaal klaar. Dat is een sterke verandering.’
Biologisch
Die 24e september was inderdaad een prachtige dag, en ons bezoek aan onze eigen stok was weer een groot genoegen. Tijdens het plukken hoorden we van Wolfgang nog een nieuwtje: Gabel wordt biologisch. Oliver daarover:
‘We zijn sinds dit jaar bezig met de omschakeling naar biologisch. Mensen hier verklaren ons voor gek, zeker dit jaar. Maar dit was een extreem jaar, dat komt komende jaren wel weer goed. We werken eigenlijk al ‘naturnah’ [dicht bij de natuur, mb], gebruiken geen herbiciden en geen kunstmest. Dit is voor ons de volgende, logische stap, richting meer kwaliteit.’
Nieuw project
Naast Riesling en Weissburgunder is Spätburgunder een van de speerpunten van het bedrijf. Niet voor niets volgde Oliver zijn opleiding bij Duitse specialisten in rode wijn en oriënteerde hij zich uitgebreid in de Bourgogne. De komende jaren staan er nog spannende dingen aan te komen.
‘Dit jaar hebben we iets heel spannends gedaan: meestal zet je hier 2 stokken Spätburgunder op 1 meter. Wij hebben er 2 op 50 cm geplant. Dat gebeurt in Duitsland nooit zo dicht op elkaar. Dat worden ongeveer 8.000 stokken per hectare. Meer kan niet, want dan krijgen we problemen met onze tractoren. In de Bourgogne hebben ze tractoren die boven de rijen uitsteken, maar om die voor twee wijngaarden aan te schaffen gaat ons te ver. Over drie jaar hebben we de eerste oogst van die aanplant. En pas over 6 of 7 jaar zullen we de eerste echte resultaten weten. Echt leuk wordt het pas in 2080.’
Proeven
Van Pinot Rosé Brut tot Riesling Spätlese, we proefden een grote range wijnen tijdens ons bezoek in september. Olivers fascinatie met rode wijnen bleek goed uit de geleide proeverij van Spätburgunder in al zijn facetten: Blanc de Noir, Gutswein 2014 en 2015, Tradition 2014 en Honingsack Lagenwein uit 2012 en 2013. Leerzaam en een groot genot, om al die verschillen en nuances te ervaren. Van de smaakvolle en elegante Blanc de Noir met zijn mooie afdronk (en een van mijn favorieten) tot de stevige, rokerige en geconcentreerde Honigsack 2013. Bij de traditionele Saumagen-maaltijd op de binnenplaats was er de 2015 Riesling Gutswein, lekker sappig en vrolijk. Na het eten volgende nog een reeks andere wijnen om te proeven, waaronder de Weissburgunder Gutswein en Weissburgunder Tradition, beide van 2015. De eerste prikkelend en licht, de tweede sappig en droog, met duidelijke aanwijzingen voor de rijping op de grote houten foeders. Wat mij betreft een goede beslissing, het inzetten van die oude vaten voor mooie witte wijnen.
Komende jaren zullen we zeker weer richting Pfalz gaan, om opnieuw van de wijnen te genieten en te kijken wat de volgende ontwikkelingen op Weingut Gabel zijn. Het is en blijft een absoluut voorrecht om telkens weer te gast te mogen zijn op dit mooie wijnhuis en bij deze warme familie.
De wijnen van Gabel zijn verkrijgbaar bij Wijnhuis Oktober in Breda en bij Wijnhandel van Huystee in Laren.
