Wat wijn telkens weer zo spannend maakt, niet alleen voor mij maar ook voor veel andere wijnliefhebbers, is dat er zo ontzettend veel verschillende wijnen zijn, ieder met eigen aroma’s, smaken, combinatiemogelijkheden en gelegenheden om bij te drinken. Wijn wordt gemaakt over heel de wereld, door duizenden verschillende individuen en bedrijven. Geen van die individuen gebruikt exact hetzelfde recept om wijn te maken; ieder van de producenten wordt beïnvloed door natuurlijke omstandigheden, tradities en niet in het minst zijn of haar eigen karakter. Er bestaat geen standaardrecept voor wijn, zoals bijvoorbeeld voor coca cola, en wijn smaakt dan ook van producent tot producent anders. Iedere wijn heeft zijn eigen verhaal, zijn eigen achtergrond!
Dat wijn wordt gemaakt door de wijnmaker, daarvan ben ik meer dan ooit overtuigd na een kort bezoek aan de wijngaarden op de hellingen van de Etna, op Sicilië. Hier maken anno 2012 talloze kleurrijke individuen, met zeer uiteenlopende karakters, boeiende en vaak zeer ‘persoonlijke’ wijnen. Uiteraard vertonen de wijnen van de Etna overeenkomsten, bijvoorbeeld in het gebruik van de druivenrassen, maar meer nog troffen me de grote verschillen en de individuele kenmerken van de geproefde wijnen.
Wijngaarden op de vulkaan
Etna is een van de oudste en belangrijkste wijngebieden van Sicilië; de wijngaarden liggen in een halve cirkel op de hellingen aan de noord-, oost- en zuidkant van de nog regelmatig vuur en as spuwende berg. In de 19e eeuw strekten de wijnstokken zich van die hellingen uit tot over de vlakte van Catania, helemaal tot aan de zee, en was het plaatsje Riposto een van de belangrijkste Europese wijnhavens. Menig vat Franse wijn kreeg in die tijd een oppepper met liters wijn van de Etna! Maar ook op Sicilië sloeg de gevreesde druifluis hard toe; veel wijngaarden, zeker die in de vlakte, legden het loodje. Vervolgens besloot de toenmalige koning dat die vlakte zich beter leende voor citrusteelt, en zo geschiedde. De wijnbouw nam in de 20ste eeuw een veel kleinere plaats in dan vroeger, en wijn werd vooral gemaakt voor privégebruik of voor bulkproductie.
Totdat aan het eind van de 20ste eeuw het enorme potentieel van de vulkanische bodems weer breed in de belangstelling kwam te staan (hierover in een volgende aflevering meer). Sinds het eind van de jaren tachtig is het terroir van de Etna grondig onderzocht en in kaart gebracht. Zeer uiteenlopende wijnmakers besloten er kwaliteitswijn te gaan maken, binnen of buiten het Consorzio di Tutela dei Vini Etna DOC. Slechts 30 bedrijven die zelf hun wijn bottelen zijn lid; 30 andere niet. In totaal zijn er dus zo’n 60 bottelende producenten. De rest van de boeren teelt wel druiven, maar verkoopt die aan anderen.
Geen scheiding in rood en wit
Tot het eind van 19e eeuw werd er overigens gewoon ‘wijn’ gemaakt op de Etna. Een onderscheid in rood en wit werd niet gemaakt: alle druivenrassen stonden door elkaar heen in de wijngaarden, en blauwe zowel als witte druiven werden samen geoogst en geperst. Het eerste bedrijf dat een scheiding aanbracht tijdens de oogst was Barone di Villagrande: rood en wit werden er vanaf het midden van de 19e eeuw op verschillende tijdstippen binnen gehaald en apart gevinifieerd. Barone di Villagrande bestaat nog steeds en wordt door een zeer sympathieke jong stel, Marco en Barbara, geleid. Vader Carlo Nicolosi, oenoloog en hoogleraar voedseltechnologie, kijkt met een wakend oog toe. We proefden bij Barone di Villagrande een serie jonge én oude witte wijnen. Indrukwekkend om te ervaren hoe fraai de carricante (zie voor de druiven een eerdere bijdrage over de wijnen van de Etna) zich kan ontwikkelen: de 2001 Fiore was enorm complex, vol, fruitig en toch licht, met tonen van karamel en noten. Heerlijk bij varkensvlees in mosterdsaus of een schotel kaas als dessert!
Krachtig wijnen van De Grazia
Aanwezig bij deze proeverij van onder andere Etna Bianco Superiore, waarvan de druiven alleen uit de omgeving van het plaatsje Milo mogen komen en waarbij de wijn uit minimaal 90% carricante mag bestaan, waren ook andere grote namen van het eiland: Marc de Grazia bijvoorbeeld, die er later zijn zeer krachtige rode wijnen liet proeven. Zijn Tenuta delle Terre Nerre staat bekend om de rode wijnen van nerello mascalese en nerello cappuccio. Stevige houttonen karakteriseren de wijnen, die echter onderling toch weer sterk verschillen, al naar gelang de wijngaard waar de druiven vandaan komen: de Etna Rosso Santo Spirito 2008 heel elegant en vrouwelijk, de Calderara Sottana 2010 stoer, stug en mannelijk. Volgens sommigen doen zijn wijnen denken aan grote Bourgognes, maar eerlijk gezegd vond ik de vergelijking met Barolo passender. De De Grazia-wijnen vertonen dezelfde soms verwarrende spanning tussen grote elegantie en stevig houtgebruik. Ook de kleur van de wijnen vertoont overeenkomsten met die van de nebbiolo’s uit Barolo: soms licht, soms diepdonker. De Grazia maakt pas sinds kort ook witte wijnen: hij werd overtuigd toen iemand hem een 43-jaar oude Carricante liet proeven!
Drinkplezier met Vini Biondi
Met nóg een wijnmaker maakten we kennis die avond: Ciro Biondi, samen met zijn Engelse vrouw Stephanie. Bij Biondi viel me het enorme verschil met de wijnen van Tenuta delle Terre Nerre op: fruit en drinkplezier bij Biondi tegen kracht en houttonen bij De Grazia. Biondi’s Outis Etna Rosso 2008, gemaakt van oude druivenstokken op de steile Monte Ilice, een oude vulkaankrater, en zijn Cisterna Fuori Etna Rosso 2010 lieten weer een heel ander karakter van de nerello mascalese en de nerello cappuccio zien. De rode wijnen van de Etna bleken ook bij een lichtere maaltijd of bij een schaal met antipasti goed te drinken! De wijnen van Biondi, opgeleid in Engeland als architect maar later teruggekeerd naar het voorvaderlijk eiland om de wijngaarden de 21ste eeuw in te leiden, vertegenwoordigen een stijl van wijnmaken die mij meer aanstaat dan die van De Grazia. Ook de witte Chianta Etna Bianco DOC 2011 van Biondi beviel me erg goed: net als de meeste carricante-gedomineerde wijnen is het niet zozeer fruit dat je proeft, maar eerder notigheid en mineraliteit, gepaard aan stevige zuren die een drogend effect hebben. Citrusfruit is meestal ook aanwezig, naast amandel en soms laagjes abrikoos of tropisch fruit.
Uiteraard kent de Etna meer interessante wijnpersoonlijkheden, en meer wijnen waard-om-te-leren kennen. In een volgende aflevering gaat het verhaal van de wijnen van de Etna verder.